تهذیب نفس از دیدگاه فلسفه صدرایی

تهذیب نفس»، مجموعه از اعمال و رفتارهایی است که به منظور نجات، تعالی کمال انسان، از جانب مکاتب مختلف انسانی و الهی مطرح شده است ؛ اما غالب این مکاتب بنا به دلایلی چون نقص و انحراف آگاهی و اغراض مدعیان (مربوط به مکاتب انسانی) و ضعف و نقص روش، در تبیین صحیح و متناسب مصادیق و چگونگی تهذیب نفس و افراط یا تفریط در این زمینه (یعنی علت تامه و انحصاری تلقی کردن تهذیب نفس برای کمال انسانی) یا اغماض و بیتوجهی نسبت به ضرورت تهذیب نفس (مربوط به مکاتب الهی که به علت ضعف و نقص روش مبلغان خود به نحو صحیح مطرح نگشتهاند)، در اثبات مدعای خویش ناکام ماندهاند. همه این ناکامیها، معلول عدم تعیین جایگاه واقعی تهذیب نفس و محدوده کارایی آن است، از این رو این مقاله، با استناد به بیانات ملاصدرا (اندیشمندی که با اتکا بر مطالعات و پژوهشهای وسیع و دریافتهای الهی و انس و احاطهای که نسبت به معارف دینی دارد، توانسته است در ارتباط با موضوعات عرفانی و انسانشناسانه، مطالب منسجم و مبنایی طرح کند برای رفع این نقیصه میکوشد. مطالب این مقاله بر دو نکته استوار است: ۱ . تنها خالق و مدبر هستی و انسان، قادر به راهنمایی انسان به سمت کمالش است (اهمیت شریعت الهی). ۲ . «تهذیب نفس» با همه ضرورتش برای حصول کمال انسانی، شرطی ناکافی در این باره است ؛ یعنی، علت ناقصه است ؛ نه علت تامه.