آسیب شناسی نظام تربیتی خانقاهی صوفیه*

یکی از مباحث مهم زندگی اجتماعی صوفیه در قرن ششم ، آداب مریدی و مرادی و به طریق اولی اعتقاد به ولایت پیران  است. «مرید» یا سالک نوپا «مراد» یا شیخی را در خانقاه برای تعلیم و طی طریق می یافت  تا با قرار دادن روح و جسم خود  در اختیارآن استاد و تلمذ نزد اوراه های وصول به حقیقت  الهی را دریابد. این نظام تربیتی علیرغم دستپرورده های کمال یافته ای که به جامعه بشری عرضه کرده است ، در بستر های اجتماعی گوناگون و دوره های مختلف، با فاصله گرفتن از اهداف صوفیان  راستین، انحراف و کژروی هایی را نیز شاهد بوده، زبان انتقاد بسیاری را برانگیخته است.   این تحقیق، به بررسی آن دسته از شیوه های تربیتی صوفیه که منجر به فاصله گرفتن برخی صوفیان متاخر از مشی و مرام صوفیان متقدم گشت،می پردازد و محدوده مورد مطالعه، مجموعه اقوال مشایخ، مندرج در متون معتبرمنثور و منظوم صوفیه از قدیمترین ایام است  تا از این رهگذر، بن مایه هایی که به  سرسپردگی و  انحراف عقیدتی ساده دلان و سوء استفاده نیرنگبازان و صوفی نمایان در قرن های بعدی منجر گشت، آسیب شناسی گردد. فرضیه تحقیق مبتنی بر آن است که هرچند صوفیان در قرون اولیه با خلوص به وادی عرفان و تصوف گام نهاده بودند، ولی وجود مولفه هایی در سنت عرفانی صوفیه که نظام تربیتی بسته رابطه مرید و مراد را تعیین می کرد،موجب شد که صوفیان از مسیر اصلی فاصله گیرند. در حقیقت،  نظام تربیتی صوفیان هسته اولیه انحراف را در بطن خود داشت.  زیرا با سرسپاری مرید به تعالیم مراد، وی در نظامی استبدادی و بی چون و چرایی  قرار می گرفته که کرامت انسانی اوبه فراموشی سپرده می شده است و اختیار اعمال و آزادی اراده  ازوی سلب می گردیده است. چنین شیوه­ای با اصول اساسی اسلام مباینت دارد. واژگان کلیدی: مرید، مراد، صوفی نمایان، آسیب شناسی، خانقاه، نظام آموزشی صوفیه.