تحلیل جغرافیایی اپیدمیولوژی کووید-۱۹ در ایران با رویکرد تحلیل اکتشافی داده های مکانی (ESDA)

زمینه و هدف: استفاده از تحلیل­ های جغرافیایی اپیدمیولوژی کووید-۱۹، جهت شناسایی عوامل جغرافیایی موثر بر شیوع این بیماری می­تواند بر سیاست‎ گذاری ­های بهداشتی جامعه، مبنی بر کنترل روند شیوع این ویروس موثر واقع شود. از این­رو، پژوهش حاضر به تحلیل­ جغرافیایی اپیدمیولوژی ویروس ­کرونا در کشور پرداخته است. روش­ها: این تحقیق از نظر روش­ شناسی، توصیفی-تحلیلی بوده و برای تجزیه ­و­ تحلیل داده­ها از نرم­ افزارهای ArcGIS و GeoDa استفاد شد. جامعه آماری تحقیق، شامل تعداد مبتلایان به ویروس­ کرونا (۲۱۶۳۸ نفر) در استان­های­ کشور و در محدوده زمانی۳ اسفند ۱۳۹۸ الی ۳ فروردین ۱۳۹۹ است. داده­ های مبتلایان به کرونا به تفکیک هر استان وارد نرم­ افزار ArcGIS شد. جهت نمایش پراکندگی ­فضایی مبتلایان به کرونا در کشور بر اساس بازه زمانی مذکور از تراکم نقطه ­ای استفاده شد. سپس با استفاده از ضریب موران پراکنش ­فضایی آن بررسی شد. همچنین با استفاده از خودهمبستگی­ فضایی میزان فاصله گسترش شیوع ویروس­ کرونا در بین استان­های­ کشور تحلیل شد. در نهایت با استفاده از شاخص محلی پیوند­ فضایی موران تک ­متغیره، خوشه­ بندی ­فضایی استان­های کشور بر اساس ویروس ­کرونا صورت گرفت. یافته­ها: آمارها حاکی از آن است که گروه سنی ۲۱-۵۰ سال، بیشترین درصد مبتلایان به ویروس­ کرونا را تشکیل می ­دهند. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که مهمترین عامل انتشار فضایی ویروس ­کرونا در کشور، فاصله و مجاورت مکانی استان­های درگیر با این بیماری است بطوریکه در فاصله ۸/۳۸۳ کیلومتری بین استان­های ­کشور ضریب موران ۰/۱۳۶۶۲۷ می ­باشد و نشان­ دهنده خودهمبستگی مکانی مثبت است. در فاصله ۷۶۲/۶ کیلومتری بین استان­ها ضریب­موران برابر ۰/۰۴۰۲۴۶- است که نشان ­دهنده خودهمبستگی مکانی منفی بوده بدین معنی که از این فاصله به بعد از تعداد مبتلایان به کرونا کاسته می ­شود. در خوشه­ بندی ­فضایی، خوشه HH شامل استان­های (تهران، البرز، قم، مازندران، گیلان، قزوین، اصفهان، سمنان، مرکزی و یزد) به عنوان کانون اصلی انتشار فضایی اپیدمی ویروس ­کرونا شناخته می ­شوند که باید برای کنترل و کاهش شیوع این ویروس در کشور تمهیدات و محدودیت هایی در زمینه عبور و مرور بین استان­های واقع در این خوشه و سایر استان­ها اعمال شود. همچنین خوشه LH (شامل استان­های گلستان، خراسان رضوی، خراسان شمالی، اردبیل و همدان) به عنوان حلقه پیرامون­ کانون­ آسیب می ­باشند که به لحاظ تعامل­ فضایی و مجاورت با خوشه  HHباید کنترل­ های جدی در زمینه ممنوعیت رفت­ و آمد به آنها صورت بگیرد تا از ادامه گسترش شیوع ویروس­ کرونا به استان­های واقع در خوشه LH جلوگیری شود. نتیجه­گیری: از مهمترین عوامل جغرافیایی موثر بر شیوع ویروس­کرونا براساس نظریه پخش فضایی، فاصله و مجاورت مکانی می ­باشد که مسئولان و برنامه­ ریزان باید با هوشمندسازی از مراجعه افراد به ادارات و سازمان­ها کاسته و با فراهم نمودن زمینه دورکاری، از ادامه روند صعودی شیوع ویروس­ کرونا در کشور جلوگیری نمایند.