در فراق فرهنگ حمایت از حق بر زبان مادری در اسناد فرا ملی و قوانین ایران

زبان نه تنها ابزاری برای برقراری ارتباط با دیگران، بلکه عنصری ضروری در ساماندهی فرآیند اندیشه ورزی و معنادهی محیط طبیعی و اجتماعی هر شخصی است. زبان یکی از بنیادی ترین مولفه های هویت بشری است؛ از این رو، احترام به کرامت بشر، پیوندی بسیار نزدیک با احترام به هویت وی و در نتیجه محترم داشتن زبان او دارد . افزون بر این، زبان ابزاری برای بیان فرهنگ و بازتاب ارزش های اجتماعی است؛ با کاسته شدن از تنوع زبانی، تنوع فرهنگی نیز با آن درمعرض خطر قرار می گیرد. از دست رفتن و نابودی یک زبان و بافت فرهنگی آن، همچون سوزاندن کتاب مرجع بی مانندی از جهان طبیعت است. اگر قرار باشد حق شخصی بر زبان وی محترم داشته شود، به کار بردن جمعی یا فردیآن زبان به ویژه در روابط خصوصی، مدارس، رسانه ها، محاکم قضایی و مراجع اداری حیاتی است. شاید با تسامح بتوان گفت مهم ترین خواسته های اقلیت ها و گروه های قومی در حوزه حقوق فرهنگی، مطالبات زبانی است. در نتیجه، میتوان حائز اهمیت ترین و برجسته ترین حقوق اقوام و اقلیت های قومی را حقوق زبانی و حق آنها بر زبان مادری دانست. دراین مقاله می کوشیم از رهگذر شیوه توصیفی تحلیلی، با تکیه بر منابع کتابخانه ای و غور در قوانین ایران و اسناد بین المللی و منطقه ای، بازتاب حق بر زبان مادری را بررسی نماییم. به نظر می رسد دایره شناسایی این حق در اسناد بین المللی، نسبت به قوانین ایران و به ویژه قانون اساسی آن، گسترده تر و فراگیرتر است و این اسناد، حمایت های بیشتری از این حق به عمل آورده اند. اگرچه اسناد بین المللی و منطقه ای حقوق بشر و به ویژه اعلامیه جهانی حقوق زبانی،رویکرد مطلوب تری نسبت به حقوق زبانی و حق بر زبان مادری اتخاذ کرده و از بایستگی احترام به حقوق اشخاص متعلق به اقلیت ها به زبان مادری خویش و تعهدات دولت ها در این زمینه سخن رانده اند، ولی به باور ما، همچنان این اراده دولت هاست که به ویژه در این عرصه غلبه دارد و اسناد ذیربط را به پیش می راند و در چنین فضایی، دور است بتوان چندان به اجابت خواسته های افراد و گروه ها امیدوار بود.