قرائت رایج در ایران در قرن های پنجم و ششم قمری؛ مطالعه موردی قرائات مضبوط در مصاحف آستان قدس رضوی

گزارش ها درباره قرائت رایج در هر کدام از بلاد اسلامی در سده های متقدم اندک و گاه غیردقیقند. ازاین رو، بررسی شواهد عینی برجای مانده از آن دوران راهگشاست. یکی از مهم ترین شواهد، قرائت مضبوط در مصاحف کهن هر منطقه است. این پژوهش به منظور کشف قرائت رایج در قرن های پنجم و ششم ایران، به بررسی قرائت مضبوط در سه قرآن از قرن پنجم و سه قرآن از قرن ششم در کتابخانه آستان قدس رضوی پرداخته است. بدین جهت، جدولی مشتمل بر ۱۰۰۰ کلمه تهیه شد. بعد از تهیه آمار میزان شباهت قرائت این کلمات با هریک از قرائات ده گانه و نیز موارد برجای مانده از اختیار ابوحاتم، این نتیجه حاصل شد که رسم این مصاحف بیشترین شباهت را به رسم بوم بصره، و سپس کوفه دارد. کمترین مشابهت آن نیز به رسم شامی است. از این نظر، نسبت به قرن چهارم تغییری ایجاد نشده است. بررسی فرش الحروف مصاحف و مقایسه آن با قرائات ده گانه نیز نشان می دهد که این مصاحف تابع قرائت واحدی نبوده اند، بلکه مشتمل بر اختیاری هستند که یکی از ملاک های آن، موافقت با قرائت بیشتر قاریان است. در یک میانگین کلی، قرائت این مصاحف ابتدا به قرائت عاصم و سپس خلف شبیه است. درمقایسه با قرن چهارم، قرائت رایج، از مشابهت بیشتر با قرائت بصری ابوعمرو روی برتافته و به قرائات کوفی، به خصوص روایت حفص از قرائت عاصم، متمایل شده است.