بررسی عوامل موثر در دستیابی به کشاورزی پایدار در تولید برنج استان گیلان (مطالعه موردی: شهرستان رشت)

مقدمه: برنج یکی از مهم­ترین غلات و گیاهان زراعی دنیا است که منحصرا برای انسان کاشت می­شود و غذای اصلی بیش از نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می­دهد. این محصول مهم، نقشی اساسی در تامین امنیت غذایی کشور و هم­چنین اقتصاد کشاورزی استان گیلان دارد، زیرا هر ساله بیش از ۱۹۳ هزار بهره­بردار در اراضی حاصل­خیز و مستعد استان گیلان، برنج­کاری می­کنند. هدف از اجرای این تحقیق، بررسی عوامل موثر بر دستیابی به شاخص­های کشاورزی پایدار در تولید برنج استان گیلان بود. نتایج این تحقیق می­تواند باعث ایجاد فرصت­های مناسب، افزایش درآمد و نهایتا رفاه نسبی شالی­کاران گیلانی شود.مواد و روش ­ها: این تحقیق در مقطع زمانی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ در استان گیلان و شهرستان رشت انجام شد. جامعه آماری این تحقیق شالی­کاران شهرستان رشت و کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان بودند. حجم نمونه برای شالی­کاران با استفاده از فرمول کوکران ۳۸۳ محاسبه شد و برای جامعه آماری کارشناسان نیز ۷۰ تن انتخاب شدند.  نمونه­گیری شالی­کاران به صورت چند­مرحله­ای انجام و نمونه­ها به­صورت تصادفی ساده از هر روستا انتخاب شدند. در مورد کارشناسان نیز نمونه­گیری به­صورت تمام­شمار انجام شد. ابزار اصلی جمع­آوری اطلاعات مورد نیاز این تحقیق، پرسش­نامه محقق­ساخته بود که روایی آن توسط ۱۰ نفر از اساتید دانشگاه و کارشناسان سازمان­ جهاد کشاورزی تایید و پایایی آن با استفاده از آلفای کرونباخ، ۸۱/۰ محاسبه شد. متغیرهای تحقیق به پنج دسته متفاوت شامل ویژگی­های مدیریتی، اقتصادی، اکولوژیک، استفاده از فن­آوری و مشارکت اجتماعی تفکیک و اثر آنها در دستیابی به کشاورزی پایدار کشت برنج در استان گیلان بررسی شد.یافته­ های تحقیق: نتایج حاصل از برآورد آماره­های توصیفی نشان داد که سطح تحصیلات حدود ۴۰ درصد از جامعه آماری این تحقیق، دیپلم است. ۵۴ درصد از شالی­کاران مالک زمین­های شالی خود بودند، میانگین سطح زیر کشت هر شالی­کار ۱/۱ هکتار و میزان رضایت­مندی شالی­کاران از کشت برنج ۷/۶۷ درصد بود. نتایج به­دست آمده از آماره­های تحلیلی نیز نشان داد که ویژگی­های مورد مطالعه در این تحقیق، تاثیر متفاوتی بر دستیابی به کشاورزی پایدار در تولید برنج داشتند، به­طوری­که ویژگی­های مدیریتی و اقتصادی از دیدگاه کارشناسان تاثیرگذاری زیاد و از دیدگاه شالی­کاران تاثیرگذاری متوسط، ویژگی­های فن­آوری و نوآوری از دیدگاه کارشناسان این تحقیق تاثیر­گذاری زیاد و از دیدگاه شالی­کاران تاثیرگذاری کم، ویژگی­های اکولوژیک از دیدگاه هر دو گروه شالی­کاران وکارشناسان تاثیرگذاری متوسط، و ویژگی­های مشارکت اجتماعی نیز از دیدگاه هر دو گروه شالی­کاران وکارشناسان این تحقیق تاثیرگذاری کم داشتند. مقایسه دیدگاه بین دو گروه جامعه آماری این تحقیق (شالی­کاران و کارشناسان) بر اساس آزمون t نیز نشان داد که تفاوت معنی­داری بین آنها از نظر میزان دستیابی به شاخص­های کشاورزی پایدار  وجود داشت، به­طوری­که متغیرهای مورد بررسی در این تحقیق از دیدگاه بیش­تر کارشناسان تاثیر زیاد و از دیدگاه کشاورزان تاثیر متوسط داشتند.نتیجه­ گیری: افزایش دانش و بهبود نگرش موجب بهبود عملکرد و ایجاد تغییرات نسبتا پایدار در رفتار خواهد شد و گروه­های هدف را توانا می­سازد تا به سرعت با تغییرات محیطی سازگار شوند. دانش، محرک تغییر و ارتقا در نگرش شالیکاران در ارتباط با شاخص­هایی مانند نحوه، زمان صحیح و تعداد دفعات شخم زدن، احداث خزانه­های مدرن، مقدار صحیح بذر مصرفی و..... در کشت پایدار برنج  است. بررسی ویژگی­های اقتصادی کشاورزان شالی­کار نیز نشان داد که با ارتقای بهره­وری مناسب از امکانات و سرمایه­ی موجود، افزایش راندمان تولید، کاهش هزینه­ها، افزایش دانش، بهبود مهارت­های فنی و غیره، در وضعیت اقتصادی کشاورزان شالی­کار تغییرات مطلوب ایجاد می­شود. در نتیجه کشاورزان شالی­کار در صورت داشتن وضیعت اقتصادی مطلوب در کنار دریافت وام و اعتبارات لازم دولتی می­توانند به بسیاری از شاخص­های توسعه پایدار تولید برنج دست یابند و در راستای توسعه­ی موزون ملی گام بردارند. علاوه­بر ویژگی­های اقتصادی، بهره­گیری از توان اکولوژیکی که همراه با مدیریتی علمی و صحیح باشد، ضمن اینکه باعث تحقق بسیاری از اهداف توسعه پایدار روستایی می­شود، دستیابی به اهداف توسعه موزون پایدار، در سطح ملی را میسر کرده و به آن شتابی دو چندان می­دهد. یکی از ویژگی­های مهم و موثر در دستیابی به کشاورزی پایدار استفاده از فن­آوری­های جدید است. فن­آوری­های جدید استفاده از یافته­های جدید را به همراه دارد و به کارگیری فن­آوری­های جدید نیازمند داشتن توان اقتصادی است تا فن­آوری جدید در اختیار گرفته شود. نکته مهم دیگر که از تحلیل یافته­های این تحقیق به­دست آمد، این است که هیچ طرح توسعه روستایی بدون توجه به مشارکت مردم راه به جایی نمی­برد. شناسایی و تدوین الگوی مناسب برای مشارکت روستاییان برای دستیابی به شاخص­های کشاورزی پایدار، توسعه پایدار روستایی و به دنبال آن توسعه موزون پایدار ملی، امری ضروری و غیرقابل انکار است.