فهرست موضوعات سیاسی در تفاسیر قرآن کریم

تفاسیر قرآن کریم از منابع مهم اما غیرمستقیم اندیشه سیاسی در گذشته و حال به شمار میرود. بسیاری از اندیشمندان به علل متفاوت ترجیح دادهاند اندیشه سیاسی خود را در خلال تفسیری که از قرآن ارائه دادهاند، اظهار کنند؛ اما متاسفانه همواره از این منبع غنی در تفسیر اندیشه سیاسی مسلمانان غفلت شده است؛ همان طور که از سایر منابع غیرمستقیم اندیشه سیاسی نیز تا کنون غفلت شده است به ویژه منابعی مانند: ۱. شروح احادیث؛ ۲. کتابهای اصول فقه به خصوص مباحث حسن و قبح، استحسان، مصالح مرسله، سد ذرایع و...؛ ۳. دائره المعارفها، کتب مربوط به ملل و نحل، فرهنگهای لغت و معاجم؛ ۴. کتب تاریخی به ویژه تاریخ سیاسی. البته از ابواب سیاسی کتب فقهی و کلامی استفادههایی، هر چند اندک، شده است. ناشناخته بودن، خطی بودن، کمیاب بودن و در خصوص عدهای جهل مرکب، دلایلی است که سبب غفلت و عدم استفاده از این منابع شده است. با وجود اینها اظهار نظرهای قاطع و نظریهپردازیهایی همچون «افول اندیشه سیاسی» و «در کام اقتدار بودن دین و دانش» همواره با جسارت تمام صورت گرفته است و تکرار میشود. به هر حال هدف این مقاله صرفا نشان دادن این نکته است که اندیشه سیاسی مسلمانان منحصر به کتب کلاسیک و متعارف فارابی، غزالی، نظام الملک، محقق سبزواری و مانند اینها نیست، حتی کتابهای تفسیری که در بادی نظر اثری از اندیشه سیاسی در آنها دیده نمیشود، حاوی مباحث اساسی در اندیشه سیاسی است و چه بسا به قول اشتراوس اندیشههای سیاسی محوری اندیشمندان در آثاری از این دست نهفته باشد.