حقیقت توبه در نظام فکری صدرالمتالهین

توبه را می­توان نوعی انقلاب درونی از ناحیه خود انسان علیه خویش تعریف کرد. بنابر تعبیرات دینی-کلامی، توبه همچون بیرون آوردن لباس چرکین از بدن و پوشیدن لباس مطهر است. توبه بدین­سان، در مسیر استکمال نفسانی با نظر فلاسفه پیشاصدرایی، همچون شیخ­الرئیس بر اساس رابطه خلع و لبس نفس با ادراکات خویش مطابقت دارد. زیرا این فلاسفه، علم را از مقوله اضافه می­دانند. حال آنکه در نظام فلسفی صدرالمتالهین، بر اساس مبانی نظری وی، ادراکات انسانی جزئی از وجود انسان بوده و عرضی از عرض­ها نیست. بنابراین ملکات مکتسبه نفسانی (چه فضائل و چه رذائل) تنها صفات مستحکم موجود در نفس نیستند، بلکه خود نفس و خود وجودند. بدین­سان حقیقت انسان در این سنت فکری، بر اساس عینیت صور مکتسبه نفس با خود نفس شکل گرفته و بنابر خلاقیت نفس انسانی و بر مبنای لبس بعد از لبس، توبه دیگر بیرون آوردن لباس چرکین از بدن و پوشیدن لباس مطهر نمی­باشد، بلکه تحولی وجودی، انقلابی درونی در ذات، گذر از رذیلت به فضیلت و از شقاوت به سعادت است. بنابراین توبه امری بس دشوار خواهد بود، زیرا تطهیر از ملکات ناشی از رذائل که خود وجودند، نه در وجود، بس دشوار و تحول شخصیتی است.