تاثیر اندیشه های کلامی شیخ صدوق در گزارش روایات؛ مطالعه موردی زیارت نامه های امام کاظم (ع) و امامان عسکریین(ع)

از برجسته ترین محدثان تاریخ حدیث شیعه، شیخ صدوق است که تلاش وافری در گردآوری روایات و عرضه آنها به جامعه علمی داشته است. شیوه صدوق در گزینش و نقل احادیث، بسان هر محدثی، معلول متغیرهای مختلفی بوده است. به نظر می رسد که از جمله آنها باورهای کلامی وی است. برای اثبات این گمانه، پژوهش حاضر با روش توصیفی _ تحلیلی، کیفیت انعکاس زیارت نامه های امام کاظم۷ و امامان عسکریین۸ را در آثار صدوق بررسی و تحلیل کرده است. بر اساس یافته های پژوهش به نظر می رسد که صدوق به هنگام گزارش این دو زیارت نامه، فقره ای از آنها - که بر وقوع بداء در شان این سه امام معصوم دلالت دارد - انداخته است؛ دلیل آن نیز ظاهرا استنباط رخداد بداء در امامت از فقرات مزبور است. این در حالی است که فقره زیارت نامه امام کاظم۷ به وقوع بداء در امامت دلالت نداشته و از آن بداء در تصور مردم را - که اعتقاد آنان به جانشینی اسماعیل و ازاله این تصور و استقرار آن در امامت امام کاظم۷ بوده است - می توان فهمید. طلایه دار این فهم نیز خود صدوق بوده که این فقه الحدیث را در خصوص روایات بداء درباره اسماعیل، برادر امام کاظم ۷، مطرح کرده است؛ اما آن را به فقره مزبور تعمیم نداده است. فقره زیارت نامه امامان عسکریین ۸ نیز محل بحث است. درباره امام حسن عسکری۷ بدایی مشابه بدای امام هفتم۷ مطرح است، اما بدا در شان امام هادی۷، قابل توجیه نیست. از این رو، احتمالا صدوق در عدم نقل فقره مذکور، صحیح عمل کرده است.