نگاهی به صورت و معنای آشنایی زدایی در غزل حافظ

آشنایی­ زدایی، اگرچه به عنوان یکی از مباحث نقد ادبی معاصر مطرح گشته؛ در تمام روزگاران گذشته، چه در صورت و چه در معنا، وجود داشته و ضامن پیشرفت شکل و محتوای اندیشه بشری بوده است. در حقیقت آشنایی­ زدایی، ابزار رهایی انسان از بی ­توجهی او به آن چیزی است که روزی برایش ارزش داشت و حتی مقدس بود، اینک به دلیل عادت ­زدگی، توج او را جلب نمی کند. بی­ تردید، شاعران از شمار برجسته­ ترین عادت ­زدایان جوامع بشری بوده و همواره مردم را به دو مسیر توجه به نوشدگی جهان و تکیه بر فلسفه آگاهی ­های پیشین، سوق داده ­اند. به این اعتبار، حافظ که بزرگ­ترین شاعر تمام اعصار به شمار می­ آید؛ بیش از دیگران به این مساله حساسیت نشان داده و کلام او، مصداق بارز آشنایی­ زدایی از اندیشه­ های انسان­ سازی بوده است که حکومت­ ها به وسیله عمال خود، آن­ها را عادی جلوه داده یا وارونه می­ کرده ­اند. او برای معطوف کردن نگاه مردم به ارزش ­های مغول از شگردها و هنرسازی ­های متعددی مثل ایهام، صفت ­های ناساز، ترکیب­ های اضافی و وصفی، کهن ­گرایی، خلاف انتظارها و ابزارهای دیگر بهره می­ گیرد. این پژوهش با هدف نشان­ دادن شگردهای آشنایی ­زدایی و تاثیر آن بر اندیشه اجتماعی حافظ پدید آمده است. اطلاعات این پژوهش از طریق روش کتابخانه­ای فراهم آمده و با بهره ­گیری از روش تحقیق کیفی، تحلیل و گزارش شده است. از نتایج قابل ذکر این پژوهش، می­توان به هنر حافظ در بهره­ گیری از آشنایی­ زدایی برای مبارزه با «قدرت» اشاره کرد.