بررسی دلایل و عوامل قاچاق چوب های جنگلی در شمال ایران

یکی از مهم ترین عوامل تخریب جنگل های شمال کشور، بهره برداری های غیرمجاز در قالب قطع و برداشت های غیرمجاز و قاچاق چوب های جنگلی است. هدف پژوهش حاضر، بررسی دلایل و عوامل قاچاق چوب و ارتباط بین آنهاست. به منظور جمع آوری داده ها، از مصاحبه باز یا بدون ساختار استفاده و با ۵۱ نفر از ذی نفعان مختلف مصاحبه شد. تحلیل داده ها به روش تئوری داده بنیاد انجام گرفت. در کدگذاری باز این روش، متن مصاحبه اطلاع رسانان به کدهای مفهومی شکسته و سپس مقوله بندی شد. در کدگذاری محوری، روابط بین کدها مشخص و در کدگذاری انتخابی، ارتباط کدها با یکدیگر توصیف شد. در کدگذاری باز ۲۲ کد اصلی در زمینه قاچاق چوب حاصل شد. براساس مدل پارادایمی، جایگاه و روابط بین کدها حول پدیده محوری قاچاق چوب تعیین و کدهای احصاشده در پنج بخش مدل شامل شرایط علی (یک کد اصلی)، شرایط زمینه ای (هفت کد اصلی)، شرایط مداخله گر (یازده کد اصلی)، کنش/ کنش متقابل (سه کد اصلی) و پیامدها (یک کد اصلی) طبقه بندی شد. روابط بین کدها نشان می دهد که «فروپاشی نظام مدیریت جنگل و نداشتن طرح و برنامه حفاظت از آن» علت اصلی قاچاق چوب است، اما شرایط زمینه ای مثل بیکاری و افزایش فقر و مشکلات معیشتی و شرایط مداخله گر مثل ضعف و نبود نظام نظارت و کنترل قاچاق چوب در تشدید آن تاثیر بسزایی دارند. مجموع این شرایط سبب کنش/ برهم کنش های «طمع برخی افراد در کسب درآمد با زحمت کم و سود زیاد از قاچاق چوب»، «فرار صنایع چوبی از تعرفه ها و مالیات ها با قاچاق چوب» و «درگیری بین قاچاقچیان و نیروهای حفاظتی و مسائل قضایی و اجتماعی آن» شده است. پیامد این کنش/برهم کنش ها چیزی جز «تخریب جنگل و کاهش تنوع زیستی و افزایش سیل، رانش، ...» نخواهد بود. در چنین شرایطی، پیشنهاد می شود که نظام مدیریت جنگل در قالب طرح های مدیریت جنگل استقرار یابد و تجهیزات، امکانات، تاسیسات و نیروی انسانی مورد نیاز آن تامین شده و طرح مدیریت جنگل با مشارکت جوامع محلی و توجه به اشتغال زایی و کاهش وابستگی آنان به جنگل تهیه شود. عملیاتی شدن این پیشنهادها می تواند بخشی از ضعف های ساختاری و مدیریتی، نظارتی و کنترلی را برطرف کند.