از تحریم صورتگری تا صورت نگاری عریان:نگاهی به سیر تحول نمایش پیکره انسان در تاریخ هنر و به ویژه ایران

چکیده مرزهای تلقی ادیان از پیکره انسانی­،گاه مقدس به عنوان تمثیلی از صورت الهی و گاه مذموم به سبب نمایش حالات گناه­آلود و خودنمایانه بشر، بحث درباره هنر انسان­نما را مورد توجه قرار می­دهد. از هنر پیشاتاریخی تا هنر معاصر، موضوع تصویر انسان در کانون اهمیت قرار دارد؛ در پاره­ای مواقع، همچون هنر انسان غارنشین، تصویرسازی عصر آخناتون در مصر، آیین بودا، دین یهود، دین اسلام و جنبش شمایل­شکنی بیزانس، تمثال­سازی انسان دارای حرمت و گاه ممنوعیت است؛ و در پاره­ای دیگر چون یونان باستان، هند باستان، آیین ویشنوپرستی و عصر رنسانس، نمایش پیکره برهنه انسانی، آزادانه موضوع هنر قرار می­گیرد. در این مقاله، پس از مطالعه رویکرد ادیان مختلف در باب تمثال­سازی انسان، تضاد و تناقض در معنای برهنگی و دوگانگی دلالت این مفهوم از لحاظ واژه­شناختی بررسی می­شود، سپس با نگاهی دقیق­تر به هنر ایران، پس از مطالعه تاریخچه تصاویر عریان، به تغییر نگرش هنرمند عصر قاجار در باب تصاویر انسانی پرداخته می­شود. خوانش ایرانی از اومانیسم غربی، جایگاه انسان را تغییر داد و ضمن آرمان­زدایی از آن، وجوه مادی زندگی بشر را در مرکز توجه قرار داد؛ مفاهیم معنوی جای خود را به گرایشات مادی و انسان­محور جدید بخشید؛ این روند موضوعات بدیعی چون برهنه­نگاری را به عرصه نقاشی قاجاری وارد نمود.