بررسی تطبیقی انتقادی مبنا و روند تهیه طرحهای جامع؛ استراتژیک و ساختاری راهبردی

بیان مسئله: عدم بررسی دقیق ماهوی طرح های جامع و ساختاری راهبردی و عدم اشراف بر میزان ظرفیت آن ها در ساماندهی بهینه شهرهای کشور و عدم توجه دقیق به طرح های مطلوبی چون استراتژیک در راه نیل به شهرسازی پایدار خلل ایجاد کرده است. از طرفی برخی طرح ها علی­رغم اینکه داعیه نوین بودن دارند، عملا چیزی جز روکشی نو بر همان طرح های کهنه نیستند، طرح هایی که (مشخصا طرح ساختاری راهبردی) خود سدی در راه تهیه طرح هایی حقیقتا نوین و مطلوب هم بشمار می­روند. هدف: مقاله حاضر کوشیده ضمن تبیین طرح های جامع؛ استراتژیک و البته ساختاری راهبردی و روند تهیه این سه طرح، در مطالعه­ای تحلیلی تطبیقی این سه طرح را مورد مقایسه قرار دهد. روش: مقاله حاضر از نوع تحقیقات بنیادی کاربردی و توسعه­ای محسوب می­شود و روش توصیفی و تطبیقی تحلیلی را برای دستیابی به اهداف خود مدنظر قرار داده است. مشخصا تحقیق در قالب رویکردی تحلیلی و توصیفی، ابتدا با مطالعه سه طرح جامع؛ استراتژیک و ساختاری راهبردی آغازشده و با یک بررسی مفصل اسنادی، مقدمات ایده شکل می­گیرد. سپس با بررسی تحلیلی طرح ها (تحلیل محتوا) و طی یک بررسی تطبیقی، شاخص ها و داده­ها و نیز اصول و اهداف اصلی طرح ها استخراج شده، مقایسه می­گردند. یافته ها: طرح جامع طرحی است کالبدمحور در تلاش برای پیش­بینی آینده بر مبنای گذشته و مبشر تفکری بالا به پایین و با روند تهیه­ای خطی که مقوله ارزیابی در آن تقریبا مغفول مانده، اما طرح استراتژیک طرحی است منعطف، همه­جانبه­ با روند تهیه­ای چرخه­ای که مقوله ارزیابی از ارکان غیرقابل تفکیکش محسوب می­شود. طرح ساختاری راهبردی نیز با وجود داعیه نوین بودن، طرحی است تلفیقی و به بیانی ملغمه­ای از سه طرح جامع، استراتژیک و ساختاری. روند تهیه آن هم با مطالعات وضع موجود شروع، با تهیه بخشی به نام برنامه راهبردی یا استراتژیک (که کاملا منفک از کل طرح است) ادامه و با برنامه­ریزی ساختاری به پایان می­رسد. طرحی با ادعای داشتن روندی حلزونی (روند چرخه­ای)، درحالی که مقوله ارزیابی در آن به نحوی کلی و به دوراز قابلیت اجرا مطرح شده است. نتیجه ­گیری: ادامه تهیه طرح جامع به شکل کنونی و حتی در شکل اصلاح­شده خود، نیز دل خوش نمودن به تهیه طرح هایی به اصطلاح نوین (طرح ساختاری راهبردی) که چیز چندان فراتری از طرح های سنتی پیشین نیستند، قادر به مرتفع ساختن مشکلات مزمن شهرهای کشور نیست و ناگزیر باید به تهیه و اجرای طرح هایی مناسب تر و راهگشاتر، مشخصا طرح استراتژیک (پس از تحقق پیش شرط هایی) اقدام نمود.