اثر بیماری سیاهک پنهان (سخت) بر صفات فنولوژیک، فیزیولوژیک و زارعی ارقام جو

مقدمه: بیماری سیاهک پنهان یا سخت جو که توسط قارچ بیوتروف Ustilago hordei (Pers.) Lagerh. ایجاد می­شود، یکی از عوامل محدودکننده در کشت جو است. این بیماری در تمام مناطق کشت جو وجود دارد و با کاشت بذر ارقام حساس بدون ضدعفونی با قارچ­کش، می­تواند ابعاد جدی به­خود بگیرد. این بیماری به دلیل اختلاط دانه­های جو با تلیوسپورها، بر کیفیت دانه تاثیر منفی می­گذارد. میزان آلودگی در سال­های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۱ در مزارع کرج و زابل بین صفر تا ۹۰ درصد گزارش شد. با توجه به اهمیت کشاورزی ارگانیک و تقاضای عمومی برای سیستم های تولید همراه با کاهش مواد شیمیایی، کاشت بذرهای اصلاح شده دارای مقاومت ژنتیکی، موثرترین و اقتصادی­ترین اقدام برای کنترل این بیماری می­باشد. این پژوهش به­منظور ارزیابی حساسیت ارقام جو به بیماری سیاهک پنهان یا سخت جو و اثر این بیماری بر صفات فنولوژیک، فیزیولوژیک و زارعی ارقام جو بود.مواد و روش ­ها: در این تحقیق ۱۴۸ رقم جو بهاره از ارقام تجاری رایج در کشورهای اروپایی به­همراه ارقام اکسین و زهک از ایران مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش در شرایط مزرعه در قالب طرح آزمایشی آلفالاتیس با دو تکرار تحت دو شرایط محیطی، ضد عفونی بذر با قارچ­کش و تنش بیماری با مایه­زنی عامل سیاهک پنهان یا سخت جو، در ایستگاه تحقیقات کشاورزی زهک واقع در شهرستان زهک استان سیستان و بلوچستان در سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ اجرا شد. برای اعمال تنش بیماری سیاهک پنهان جو، آلوده­سازی مصنوعی بذرهای ارقام مورد مطالعه انجام شد. صفات مورد بررسی شامل صفات فنولوژیک، مرفولوژیک، فیزیولوژیک، زراعی و نیز درصد آلودگی سنبله بعد از رسیدگی بود. برای انجام تجزیه­های آماری، ابتدا توزیع نرمال داده­های جمع آوری شده با استفاده از آزمون شاپیرو-ویلک بررسی و سپس تجزیه واریانس داده­ها به صورت مرکب انجام شد. مقایسه میانگین­ها، ضرایب همبستگی ساده بین صفات، تجزیه به مولفه­های اصلی و وراثت­پذیری صفات مورد مطالعه نیز انجام شد.یافته­ های تحقیق: نتایج نشان داد که میزان بروز بیماری سیاهک سخت یا پنهان در ارقام مورد مطالعه در شرایط تلقیح با بیماری بین صفر تا ۴۸/۲۶ درصد متغیر و متوسط آن ۵۱/۳ درصد بود. برهمکنش ژنوتیپ و محیط برای تمامی صفات مطالعه شده شامل روز تا ساقه رفتن، تعداد پنجه در بوته، طول برگ پرچم، عرض برگ پرچم، طول غلاف برگ پرچم، طول پدانکل، طول سنبله اصلی، تعداد گره، طول میانگره، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد زیستی، شاخص برداشت و میزان کربوهیدرات محلول در برگ در سطح احتمال یک درصد معنی­دار بود، اما بر صفات فنولوژیک شامل روز تا جوانه­زنی، روز تا پنجه­زنی، روز تا ظهور سنبله و نیز دمای کانوپی اثر معنی­داری نداشت. میزان وراثت­پذیری مقاومت به بیماری سیاهک پنهان ۸۹/۹۷ درصد برآورد شد. همچنین، همبستگی منفی و معنی­داری بین بیماری سیاهک پنهان با صفات ارتفاع بوته، طول غلاف برگ پرچم، طول پدانکل و طول سنبله اصلی در سطح احتمال یک درصد و با عملکرد زیستی در سطح احتمال پنج درصد مشاهده شد.نتیجه ­گیری: نتایج این تحقیق نشان داد که تنوع ژنتیکی قابل توجهی بین ارقام مورد ارزیابی وجود داشت و ارقام مورد بررسی در شرایط محیطی مختلف، واکنش متفاوتی داشتند. با توجه به اینکه تاثیر بیماری سیاهک پنهان یا سخت جو در مرحله رسیدگی و روی صفات مربوط به سنبله قابل مشاهده است، از این­رو در عمل شناسایی زودهنگام ارقام مقاوم از حساس در سایر مراحل و صفات مورد بررسی دشوار است و انتخاب ارقام مقاوم نیازمند انتظار تا پایان فصل زراعی می­باشد.