اثر تاریخ کاشت و کودهای نیتروژن و روی بر صفات فنولوژیک، عملکرد و کیفیت دانه گندم در شرایط اقلیمی اهواز

مقدمه: عملکرد گندم آبی در استان خوزستان با پتانسیل تولید آن فاصله دارد، اما به­نظر می­رسد که با مدیریت­های به­زراعی صحیح می­توان اثرات محیطی را به­گونه­ای جهت­دهی کرد و عملکرد گندم را افزایش داد. در این زمینه، مدیریت تاریخ کاشت و عناصر غذایی از اهمیت زیادی برخوردار است. با این­حال، استفاده کم و یا بیش از حد از نیتروژن باعث کاهش عملکرد دانه در شرایط دمای بالا می­شود و علاوه بر این، استفاده زیاد از نیتروژن می­تواند سبب آلودگی زیست­محیطی شود. به این ترتیب، تعیین دقیق سطح مطلوب نیتروژن برای تاریخ­های کاشت متفاوت ضروری است. هدف از اجرای این آزمایش، مطالعه اثر تاریخ کاشت و کاربرد کودهای نیتروژن و روی بر رشد و عملکرد گندم بود.مواد و روش ­ها: به­منظور بررسی اثر تاریخ­های کاشت و کاربرد کودهای نیتروژن و روی بر رشد و تولید دانه گندم (رقم چمران)، آزمایشی در سال زراعی ۹۸-۱۳۹۷ در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه کشاورزی خوزستان اجرا شد. آزمایش به صورت کرت های دوبار خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. تاریخ کاشت در سه سطح (اول آذر، ۲۰ آذر و ۱۰ دی) در کرت­های اصلی، نیتروژن در چهار سطح (صفر، ۷۵، ۱۵۰ و ۲۲۵ کیلوگرم در هکتار) در کرت­های فرعی و روی در سه سطح (صفر، ۱۰ و ۲۰ کیلوگرم در هکتار) در کرت­های فرعی فرعی قرار گرفتند. صفات ارزیابی شده شامل وزن دانه، تعداد دانه در واحد سطح، تعداد روز از کاشت تا گرده­افشانی، تعداد روز از گرده­افشانی تا رسیدگی، عملکرد دانه، درصد پروتئین دانه، میزان روی دانه، سرعت تجمع پروتئین دانه، سرعت پر شدن دانه و طول دوره­ پرشدن دانه بود.یافته­ های تحقیق: نتایج تجزیه واریانس داده­ها نشان داد که اثر سه جانبه تاریخ کاشت × نیتروژن × روی بر تمامی صفات مورد مطالعه، به­جز تعداد دانه در واحد سطح که فقط تحت تاثیر سطوح نیتروژن قرار گرفت، در سطح احتمال یک درصد معنی­دار بود. بیش­ترین عملکرد دانه گندم (۷۴۸۶ کیلوگرم در هکتار) متعلق به تاریخ کاشت اول آذرماه و سطح دوم نیتروژن (۷۵ کیلوگرم در هکتار) و روی (۱۰ کیلوگرم در هکتار) بود. کاشت در ۲۰ آذر و ۱۰ دی به­ترتیب باعث کاهش حدود ۲۳ و ۴۰ درصدی عملکرد دانه­ گندم شد. مصرف کودهای شیمیایی در تاریخ کاشت تاخیری تا حدودی سبب جبران کاهش عملکرد دانه شد، به­طوری که مصرف ۷۵، ۱۵۰ و ۲۲۵ کیلوگرم نیتروژن در هکتار در تاریخ کاشت ۲۰ آذر، به­ترتیب موجب افزایش ۴۴، ۵۲ و ۵۵ درصدی عملکرد دانه گندم شد. با تاخیر کشت از اول آذر به ۱۰ دی، سرعت پر شدن دانه و درصد پروتئین دانه به­ترتیب ۱۹ درصد و ۲۵ درصد افزایش یافت، ولی مدت پر شدن دانه (۲۸ درصد)، وزن دانه (۲۰ درصد)، سرعت تجمع پروتئین (۲۷ درصد)، عملکرد پروتئین (۵۰ درصد) و محتوای روی دانه (۳ درصد) کاهش یافت. بیش­ترین سرعت پر شدن دانه (۳۷/۱ میلی­گرم در روز) و بالاترین محتوای پروتئین دانه (۷/۱۲ درصد) گندم در تاریخ کاشت ۱۰ دی و با مصرف ۱۵۰ کیلوگرم نیتروژن و ۱۰ کیلوگرم روی به­دست آمد. همچنین، بیش­ترین طول دوره پرشدن دانه گندم (۱/۴۶ روز) در تاریخ کاشت اول (اول آذرماه) مشاهده شد، اما تفاوت معنی­داری بین سطوح مختلف نیتروژن و روی در این زمینه وجود نداشت.نتیجه ­گیری: در مجموع نتایج این آزمایش نشان داد که برای جلوگیری از مواجهه گندم با دماهای بالا طی دوره­ پر شدن دانه در منطقه مورد مطالعه، بهتر است کشت در اول آذرماه انجام شود. در کشت­های تاخیری، استفاده از ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار نیتروژن و ۱۰ کیلوگرم در هکتار روی می­تواند تا حدودی اثرات منفی دمای بالا را جبران کند. تاخیر در کاشت به­دلیل تسریع دوره پر شدن دانه موجب افزایش محتوای پروتئین دانه شد، اما عملکرد کل پروتئین را کاهش داد که نشان می دهد عملکرد پروتئین (کیلوگرم در هکتار) بیش­تر به عملکرد دانه وابسته است.