نقد تطبیقی نظریه تجسم عمل در مثنوی معنوی و گلشن راز

سرنوشت هراس انگیز انسان پس از ترک عالم ظواهر متلون و چگونگی پاداش یا کیفر او در قبال اعمالش، یکی از اسرار سر به مهری است که در طول تاریخ، همواره ذهن بشر را به خود مشغول کرده است. پیش از اسلام، به واسطه برداشتهای متفاوت از این امر، سرنوشتی نامعلوم که اکثرا بر پایه تناسخ استوار بود، پیش روی پیروان ادیان گوناگون ترسیم می شد. اما ظهور دین اسلام خط بطلانی بر تمام برداشت های نادرست و خرافه آمیز بود. اسلام، از یک سو باور تناسخ را کاملا مردود دانسته، از سوی دیگر، فلسفه مرگ و سرنوشت انسان پس از مرگ را با عملکرد او در این جهان گره می زند.بازتاب این طرز نگرش را در قالب بحث «تجسم اعمال»، در شاخه های متعدد علوم اسلامی از تفسیر و کلام گرفته تا فلسفه و عرفان؛ می توان مشاهده کرد که برخی از فلاسفه اسلامی آن را رد کرده اند و برخی دیگر نیز- بویژه در قرون اخیر-، به طرق گوناگون و با استمداد از مباحث فلسفی و کلامی و البته با ذکر آیات و احادیث متعدد و تفاسیر مربوط، آن را به اثبات رسانده اند.این مقاله، با طرح نظریه «تجسم عمل» و تبیین آن با اصل فیزیکی «بقای آثار اعمال انسان» ، بازتاب آن را در مثنوی مولانا و گلشن راز شیخ محمود شبستری ؛ مورد بررسی قرار داده است.