تحلیل هزینه- سودمندی: شاخصی برای ارزیابی اقتصادی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی

اطلاعات، عنصر حیاتی جوامع اطلاعاتی است که با توجه به ویژگی های منحصر به فرد خود، به عنوان کالایی با ارزش در تعاملات اقتصادی، نقش ویژه ای ایفا می کند. کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی نیز به عنوان مراکز اصلی مبادله ی این کالای اقتصادی به منظور تداوم حیات در عصر اطلاعات، ملزم به انجام ارزیابی های مداوم اقتصادی در مورد خدمات اطلاعاتی خود بر مبنای شاخص های استاندارد هستند. تحلیل هزینه- سودمندی از جمله شیوه های ارزیابی اقتصادی کاربرمدار، نظام مند و کمیت پذیر است که به مقایسه ی منافع حاصل از محصول یا خدمتی خاص با هزینه های مصروف می پردازد. این روش در کتابخانه ها به مقایسه ی پیامدهای مثبت خدمات کتابخانه نسبت به هزینه های صرف شده برای فراهم آوردن آن ها می پردازد و روشی برای ارزیابی مزیت های نسبی سرمایه گذاری طرح های مختلف ارایه ی خدمت به کاربران بر حسب تخصیص منابع مالی می باشد. نتایج آن می تواند به اتخاذ بهترین نوع تصمیم گیری در جهت استفاده ی مطلوب از منابع مالی، منتهی شده و در نهایت اصلاح عملکرد کتابخانه را در پی داشته باشد. مطالعه ی حاضر مطالعه ای مروری- نقلی بود که با جستجوی کلید واژه های «تحلیل هزینه- منفعت»، «تحلیل هزینه- سودمندی و «تحلیل هزینه- فایده» و معادل لاتین آن ها یعنی «Benefit cost analysis» و «Cost- benefit analysis» در پایگاه های اطلاعاتی Emerald، Sciverce، ISI web of Science و همچنین موتورهای جستجوی Google scholar، Google و AltaVista صورت گرفته است و در نهایت ۵۱ منبع اطلاعاتی مرتبط مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند. در این مقاله با توجه به ویژگی ها و قابلیت های این شیوه ی ارزیابی، پس از مقدمه ای کوتاه به شرح مفاهیم، مراحل اجرا، کاربرد، مولفه ها و شاخص های اصلی تحلیل هزینه- سودمندی در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی و در پایان به مزایا، محدودیت ها و شیوه های بهره گیری از نتایج حاصل از آن، پرداخته شده است. واژه های کلیدی: تحلیل هزینه- سودمندی؛ کتابخانه ها؛ مراکز اطلاع رسانی