اثر پذیری خصوصیات ژنوتیپ های نخود متحمل به سرما از کاشت های پاییزه و بهاره: ۱– خصوصیات فنولوژیکی و مورفولوژیکی

با وجود شناسایی تعدادی ژنوتیپ نخود متحمل به سرما جهت کاشت پاییزه در مناطق مرتفع شمال شرق ایران در خصوص ویژگی های فنولوژیکی و مورفولوژیکی این ژنوتیپ ها اطلاعاتی در دسترس نبود، لذا این آزمایش با هدف بررسی اثر پذیری صفات مذکور در کشت های پاییزه و بهاره در سال زراعی ۸۰-۱۳۷۹ در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی مشهد طراحی و اجرا شد. ۳۳ ژنوتیپ نخود (۳۲ ژنوتیپ متحمل و یک ژنوتیپ حساس به سرما) در چهار تاریخ کاشت ]۶ مهر، ۲۴ مهر و ۱۱ آبان (کاشت های پاییزه) و ۱۶ اسفند (کاشت بهاره)[ به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو تکرار کشت شدند. اثر تاریخ کاشت بر دوره کاشت تا سبز شدن، دوره رشد رویشی، مرحله رشدی قبل از سرما، ارتفاع گیاه در زمان برداشت و تعداد و طول شاخه ها در بوته معنی دار بود. دوره کاشت تا سبز شدن ژنوتیپ های نخود در تاریخ کاشت اول کوتاهتر از سایر تاریخ کاشت بود. گیاهان تاریخ های کاشت پاییزه دوره رشد رویشی طولانی تری نسبت به گیاهان تاریخ کاشت بهاره داشتند (به طور متوسط ۱۶۲ روز در مقابل ۳۷ روز) ، ضمن اینکه در بین تاریخ های کاشت پاییزه طولانی ترین دوره رشد رویشی در گیاهان تاریخ کاشت اول مشاهده شد که حدود ۲۴ درصد بیشتر از گیاهان تاریخ کاشت سوم بود. کاشت زودتر ژنوتیپ ها در پائیز سبب شد که در هنگام بروز سرمای زمستان ژنوتیپ ها در مراحل پیشرفته رشد رویشی باشند. کاشت پاییزه سبب بهبود رشد اجزاء رویشی در گیاه شد، به عنوان مثال ارتفاع گیاه و تعداد و طول شاخه های جانبی در گیاه در کاشت اول به ترتیب ۹/۱، ۵/۳ و ۳/۵ برابر آنها در تاریخ کاشت بهاره بود. اثر متقابل تاریخ کاشت و ژنوتیپ بر دوره کاشت تا سبز شدن، دوره رشد رویشی، ارتفاع گیاه و تعداد و طول شاخه ها در گیاه معنی دار بود. طولانی ترین دوره کاشت تا سبز شدن را ژنوتیپ ۲۰۷ MCC در تاریخ کاشت سوم داشت در صورتیکه کوتاهترین این دوره متعلق به ژنوتیپ ۵۱۰ MCC در تاریخ کاشت اول بود. همانطوریکه انتظار می رفت، در اغلب ژنوتیپ ها با تاخیر در کاشت از پائیز به بهار دوره سبز شدن تا گلدهی کاهش یافت، بنحوی که ژنوتیپ های ۲۸۳، ۴۹۶ و ۴۵۸ MCC نتوانستند در کاشت بهاره وارد مرحله زایشی شوند. ژنوتیپ ۲۰۲MCC در کاشت اول و ژنوتیپ ۸۳MCC در کاشت چهارم به ترتیب بیشترین (۲/۵۲ سانتی متر) و کمترین (۹/۱۵ سانتی متر) ارتفاع را داشتند. از نظر تعداد شاخه در گیاه ژنوتیپ ۳۴۹ MCC در کاشت اول بیشترین (۵/۱۵ شاخه در گیاه) و ژنوتیپ ۲۶۴ MCC در کاشت چهارم کمترین (۲/۱ شاخه در گیاه) تعداد شاخه را داشتند، در حالیکه بیشترین طول کل شاخه ها متعلق به ژنوتیپ ۴۹۶MCC در کاشت اول (۶۰۳ سانتی متر) وکمترین طول کل شاخه ها متعلق به ژنوتیپ ۲۶۴MCC در تاریخ کاشت چهارم (۲۳ سانتی متر) بود. در مجموع کاشت ژنوتیپ های متحمل به سرمای نخود در اوایل مهرماه سبب بهبود رشد آنها در مقایسه با دو تاریخ کاشت پاییزه دیگر و کاشت بهاره آنها شد.