رویکردی نقادانه بر تحلیل سیلان فضا در پیکربندی مساجد معاصر تهران

محوریت فضا و جایگاه مثبت آن در برابر توده و حجم، وجه شاخص معماری ایرانی است و در این راستا انبساط فضا، تسلسل و سیلان آن از جمله کیفیات ویژه و بنیادین در ساختار فضایی مساجد ایران به حساب می آید که مدت هاست در راه و روال شکل یابی طرح های معاصر رنگ باخته و یا با تعریف و معنایی مغایر بروز یافته است. هدف تحقیق حاضر، طرح نگرشی پرسشگرانه و نقادانه بر کیفیت سیلان فضا در مساجد معاصر تهران است. بر این مبنا پژوهش حاضر اقدام به بررسی موضوع در پانزده نمونه از مساجد متداول در مقیاس محلی و قیاس با یکدیگر نموده و از تکنیک نحو فضا و ترسیم و تفسیر نمودارهای توجیهی و محیط نرم افزارهای UCL Depthmap و Agraph بهره برده است. راهبرد تحقیق شامل دو وجه کمی و کیفی است. به طوری که شاخص های سیلان فضایی از طریق بررسی ادبیات تحقیق به روش تحلیلی توصیفی استنتاج شد و پس از بررسی و گزینش شاخص های مرتبط با موضوع در نظریه نحو فضا، فرآیند تحلیل به روش استدلالی قیاسی و منطقی پی گرفته شد. گردآوری داده ها نیز بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و برداشت های میدانی انجام شد. به این ترتیب با استفاده از خروجی شاخص هایی چون عمق، اتصال، تعداد فضا، همپیوندی، قابلیت بصری و فضای محوری، موضوع سیالیت در سه زیربخش در نمونه های مطالعاتی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج پژوهش حاکی از آن بود که نحوه پیکربندی پلان و عناصر فضایی باز و نیمه باز در مساجد معاصر تهران، کیفیت سیلان فضایی در سلسله مراتب بصری- حرکتی را تحت تاثیر قرار داده که شناخت نتایج مثبت و منفی آن به تصحیح فضایی عملکردی طرح های معاصر یاری خواهد رساند.