مراکز فعالیت و الگوهای گردش جو زمستانه تراز ۵۰۰ هکتوپاسکال روی خاورمیانه و ارتباط آنها با بارش ایران

به منظور شناسایی الگوهای گردش جو زمستانه روی خاورمیانه و تعیین میزان ارتباط آنها با بارش های ایران از داده های ارتفاع ژئوپتانسیل تراز ۵۰۰ هکتوپاسکال ماه های دسامبر، ژانویه، فوریه و مارس برای تعداد ۴۳۵۵ روز در یک دوره آماری ۳۶ ساله (۱۹۶۵-۲۰۰۰) استفاده شد. به منظور گروه بندی داده ها و استخراج الگوهای اصلی، تحلیل مولفه های اصلی با آرایه S روی ماتریس داده ها صورت گرفت و به کمک آزمون غربالی (Scree Test) ۹ مولفه نخست انتخاب و به روش وریمکس (Varimax) چرخانده شد. با ترسیم نقشه بارگویه (Loading) مولفه های چرخش یافته مراکز فعالیت (Centers of Action) تراز ۵۰۰ هکتوپاسکال که اقلیم زمستانه خاورمیانه را کنترل می کنند، شناسایی شد. به منظور تحلیل ویژگی های همدیدی مرتبط با این مراکز فعالیت، برای هر مولفه تعداد ۱۰ روز با بالاترین نمره استاندارد (فاز مثبت) تعیین و نقشه های ترکیبی (Composite) ارتفاع ژئوپتانسیل و تاوایی نسبی آنها برای تراز۵۰۰ هکتوپاسکال و نیز نقشه های ترکیبی فشار سطح دریا و تاوایی نسبی آنها در تراز۱۰۰۰ هکتوپاسکال تهیه و درحکم الگوهای گردش جو زمستانه خاورمیانه ارائه شد. سرانجام ارتباط بین الگوهای همدیدی زمستانه خاورمیانه و بارش ایران زمین مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. نتایج بررسی ها بیانگر آن است که الگوی فضایی توزیع بارش زمستانه ایران به غیر از سواحل جنوبی دریای خزر در سایر مناطق کشور به خوبی از الگوهای گردش تراز۵۰۰ هکتوپاسکال پیروی می کند. بررسی ها روشن ساخت که دوره های خشک و کم بارش فراگیر ایران با تقویت و گسترش شمال سوی پرفشار عربستان در ترازهای میانی وردسپهر روی نیمه غربی خاورمیانه در ارتباط است. همچنین یافته ها نشان دهنده آن است که عمیق شدن ناوه موج غربی و افزایش تاوایی مثبت در حد فاصل غرب ایران تا نیمه شمالی دریای سرخ به همراه شکل گیری و تقویت پرفشار در حد فاصل شرق عربستان تا بخش های میانی دریای عرب امکان وقوع بارش های فراگیر و قابل ملاحظه را در بخش های وسیعی از غرب و جنوب غرب ایران فراهم می آورد. بررسی ارتباط بین الگوهای همدیدی و بارش های مقیاس منطقه ای حاکی از آن است که وقوع بارش در منطقه خزری بیش از آنکه با الگوی گردش وردسپهر میانی مرتبط باشد به موقعیت و شدت مراکز پرفشار ترازهای زیرین جو وابسته است. به طوری که در ۴ الگو از ۹ الگوی شناسایی شده، به واسطه استقرار مرکز پرفشار و افزایش تاوایی منفی در ترازهای زیرین جو بر جانب غربی دریای خزر و به دنبال آن شکل گیری و تداوم گردش واچرخندی و جریان های شمالی روی این دریا، سواحل جنوبی دریای خزر از بارش قابل ملاحظه ای برخوردار شده است.