ارزیابی توزیع اجزای باران و تعداد نمونه مناسب برای برآورد تاج بارش در توده های سوزنی برگ و پهن برگ جنگل های زاگرس، ایلام

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: اندازه گیری باران و اجزای آن در مناطق جنگلی برای مدیریت منابع آبی سرزمین امری ضروری است. تاج­ بارش از اجزای مهم چرخه آب در بوم ­سازگان­ های جنگلی است که به دلیل ساختار ناهمگن تاج ­پوشش و الگوهای متغیر بارندگی دارای تغییرات مکانی زیادی است. با این حال در زمینه تعیین تعداد نمونه مناسب برای برآورد تاج بارش، پژوهش­ های محدودی انجام شده است. هدف از این مطالعه، ارزیابی توزیع اجزای باران و تخمین تعداد جمع­ آوری کننده ­های مورد نیاز برای برآورد میانگین تجمعی تاج­ بارش توده ­های بلوط ایرانی (Quercus brantii)، کاج تهران (Pinus eldarica) و سرو نقره ­ای (Cupressus arizonica) با درصد خطای معین در جنگل­ کاری­ های نیمه­ خشک زاگرس (پارک جنگلی چغاسبز، شهرستان ایلام) است. با تعیین تعداد مناسب جمع آوری کننده می توان با دقت قابل قبول و نیز صرفه جویی در زمان و هزینه، اندازه گیری مناسبی از باران و اجزای آن در مناطق جنگلی داشت. مواد و روش ­ها: این پژوهش از مهرماه ۱۳۹۷ تا بهمن ماه ۱۳۹۸، در توده ­های طبیعی بلوط ایرانی و جنگل­ کاری­ های ۳۰ ساله کاج تهران و سرو نقره­ ای انجام شد. میزان بارندگی توسط پنج جمع­ آوری کننده باران که در فضای باز (خارج از تاج پوشش) مجاور توده ­های مورد بررسی نصب شده بودند، اندازه گیری شد. اندازه­ گیری تاج ­بارش توسط ۲۷ عدد جمع ­آوری کننده در توده بلوط ایرانی و ۳۶ عدد جمع­ آوری کننده در هر کدام از توده­ های کاج تهران و سرو نقره ­ای انجام شد و متوسط ساقاب پنج درخت در هر توده به عنوان متوسط ساقاب درختان توده در نظر گرفته شد. مقدار باران­ ربایی نیز از تفاضل مقدار باران و مجموع تاج بارش و ساقاب برآورد شد. همچنین برای برای محاسبه تعداد جمع ­آوری کننده ­های لازم برای تخمین تاج ­بارش در یک حد آستانه مطلوب از معادله Kimmins (۱۹۷۳) استفاده شد. یافته­ ها: در دوره زمانی مطالعه، ۲۰ بارندگی (در مجموع ۲۵۸/۲ میلی ­متر) مورد اندازه ­گیری قرار گرفت و به طور متوسط در توده بلوط ایرانی، کاج ­تهران و سرونقره ­ای به ترتیب ۸۰، ۵۰ و ۵۹ درصد از آن به صورت تاج­ بارش از تاج ­پوشش درختان عبور کرد. مقدار باران­ ربایی به طور متوسط برای بلوط ایرانی ۴۶/۲۳ میلی­ متر، کاج­ تهران ۱۱۳/۱۷ میلی ­متر و سرو نقره ­ای ۹۲/۱۷ میلی­ متر محاسبه شد. نتایج نشان داد که میانگین تعداد جمع ­آوری کننده­ های لازم برای بلوط ایرانی با درصد خطای ۵، ۱۰ و ۱۵ درصد میانگین تجمعی تاج ­بارش و با حدود اعتماد ۹۵ درصد به ­ترتیب ۱۰۲، ۲۵ و ۱۱ عدد، برای توده کاج­ تهران به ترتیب ۴۱، ۱۰ و ۵ عدد و برای توده سرو نقره ­ای ۳۰، ۸ و ۳ عدد است. نتیجه­ گیری: با توجه به نتایج این مطالعه، بین مقدار باران و تاج ­بارش، رابطه مثبت و قوی برای بلوط ایرانی (۰/۹۱۵۵=R۲)، کاج تهران (۰/۸۸۳۱R۲=) و سرو نقره ­ای (۰/۸۹۶۷=R۲) مشاهده شد. براین اساس می­ توان گفت با افزایش اندازه باران، میزان تاج ­بارش افزایش می­ یابد. با توجه به رژیم بارش و اهمیت آب در این مناطق، باید در جنگل کاری­ ها و مدل سازی فرآیندهای اکوهیدرولوژی در اکوسیستم­ های جنگلی، اولویت کاشت با گونه ­های با مقدار تاج­ بارش بیشتر و باران ­ربایی کمتر مدنظر قرار گیرد. برای اندازه­ گیری میانگین تجمعی تاج ­بارش بلوط ایرانی با خطای ۱۰ درصد، تعداد ۲۷ عدد جمع آوری­ کننده کافی است. در توده ­های کاج تهران و سرونقره­ ای که تعداد ۳۶ عدد جمع ­آوری کننده مورد استفاده قرار گرفت نیز برای اندازه ­گیری میانگین تجمعی تاج ­بارش با خطای ۵ درصد این تعداد مناسب است. بنابراین، در توده بلوط ایرانی برای تخمین میانگین تجمعی تاج­ بارش با درصد خطای کمتر باید تعداد جمع ­آوری کننده ­ها افزایش یابد و در دو توده دیگر تعداد جمع ­آوری کنندها مناسب تشخیص داد شد.