معرفی راهکارهای علمی برای کاهش اثراث سرما بر درختان میوه (با تاکید بر زردآلو)

شهرستان شاهرود در استان سمنان و به ویژه منطقه بسطام، یکی از قطب های اصلی تولیدکننده زردآلو در ایران است و سهم عمده ای از درآمد مردم منطقه از طریق این محصول می باشد. هرساله و به ویژه در سال های اخیر سرمازدگی دیررس بهاره خسارت های مالی جبران ناپذیری به باغداران تولید کننده زردآلو در این منطقه وارد کرده است. مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان (شاهرود) با تمرکز بیشتر بر ارائه راهکارهای کاهش خسارت، فعالیت های متعددی را انجام داده که به اهم آن ها و نتایج مربوطه در این گزارش اشاره شده است. مطالب این پژوهش حاصل سه اقدام؛ بررسی و ارزیابی میدانی دستگاه های موجود در شهرستان شاهرود، اصلاح ارقام زردآلو و مطالعه اسنادی می باشد و در آن به پدیده سرمازدگی به عنوان یکی از مهم ترین عوامل خسارت زای بخش کشاورزی (باغی و زراعی) پرداخته شده و تعاریف علمی سرمازدگی و یخ بندان و راهکارهای مقابله (روش فعال و غیرفعال) با این پدیده جوی ارائه شده است. ۵ نوع ماشین کاهش سرمازدگی شامل؛ اتوپلار باغی، مولد باد، استفاده از آب پاش های بارانی، چاهک معکوس و دستگاه خودکار با منبع توان خورشیدی و برقی در باغ های زردآلوی شهرستان شاهرود به مدت ۶ سال (در سال های ۱۳۹۴ و۱۴۰۱) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد استفاده از دستگاه اتوپلار باغی، توربین مولد باد، مه پاش بارانی و آب پاشی بر روی درخت در زمان یخ بندان و دستگاه برج هوشمند دومنظوره (هم زمان توربین مولد باد و هیتر مولد حرارت) نیز جهت کاهش خسارت در سال های اخیر مورد بررسی قرار گرفته و نتایج به خصوص در یخبندان های شدید رضایت بخش نبود. همچنین سیستم آب پاش بارانی (فقط در سال ۱۳۹۵) تا حدی موثر بود و سایر دستگاه های کنترل سرمازدگی مورد استفاده در استان سمنان و بویژه در شهرستان شاهرود (اتوپلار باغی و مولد باد بدلیل عوامل مختلف (مدیریت دستگاه، تنظیم نبودن دستگاه و....) تاکنون درکنترل سرمازدگی باغ های زردآلو موثر نبوده است. همچنین در دهه گذشته دستگاه مولد باد به تنهایی قادر به کنترل سرمازدگی نبوده است و چنانچه از این دستگاه در شهرستان استفاده شود حتما بایستی سیستم گرمایشی در کنار آن در نظر گرفته شود. هرچند سیستم آب پاشی در فروردین ۱۳۹۵ تا حدی در کنترل سرما موثر بود، اما این سیستم در فروردین ۱۳۹۶ نه تنها در کنترل سرما موثر نبود، بلکه موجب یخ زدگی شاخه های جوان شد. در سال ۱۳۹۸ با تصویب طرح کلان سایبان در سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و یکی از زیر پروژه های آن در ایستگاه تحقیقات کشاورزی بسطام شاهرود، هزار مترمربع پوشش سایبان بر روی درختان زردآلو رقم رجبعلی اجرا شد. با توجه به پیش بینی سرمای شدید در شب ۲۱ فروردین ۹۹ با تمهیداتی از جمله ایجاد حرارت محدود در زیر سایبان، از زمان شروع یخبندان تا پایان آن با ایجاد اختلاف دمای حداقل ۴ درجه سانتی گراد، موجب حفظ محصول و جلوگیری از سرمازدگی گردید. شناسایی ارقام متحمل و برنامه اصلاحی تولید ارقام جدید مقاوم از سال ها پیش شروع شده و ارقام متحمل جهانگیری و خیبه ای معرفی شده و جهت معرفی ارقام متحمل تر هیبرید های جدیدی نیز تولید شده و در حال ارزیابی می باشند. میزان خسارت سرمازدگی تنها در باغات زردآلو در شهرستان شاهرود (۳۵۰۰ هکتار) سالانه حدود ۲۰۰۰ میلیارد ریال برآورد شد. بر اساس نتایج حاصل روش غیرفعال (درازمدت) راهکاری موثر و کم هزینه تر می باشد و استفاده از روش فعال (کوتا مدت) فقط برای باغات از قبل احداث و در صورت عدم کارآیی روش غیرفعال قابل توصیه است. با توجه به این که بعضی از ارقام به نوسانات دمایی خیلی حساس هستند (رجبعلی و نصیری) لذا در این روش نیز باید از ارقام متحمل استفاده کرد. همچنین جهت افزایش کارایی و نیز توجیه اقتصادی، باید از پایه های پاکوتاه کننده استفاده کرد تا با کشت متراکم و بالا بردن عملکرد در واحد سطح، هزینه های بالای روش در کوتاه مدت مستهلک گردد.