عملکرد دانه در ژنوتیپ های سه گونه براسیکا (Brassica napus L., B. rapa L., B. junceae L.): اثر بارندگی و خارج قسمت فتوترمال در شرایط دیم گنبد

با توجه به افزایش تنش خشکی و گرمای انتهای فصل رشد در منطقه گنبد، بررسی و انتخاب ژنوتیپ های برتر از گونه های مختلف جنس براسیکا مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. بدین منظور آزمایشی مزرعه ای طی سه سال زراعی ۸۵-۱۳۸۲ در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد اجرا شد. بیست ژنوتیپ از گونه های مختلف جنس براسیکا (شامل کلزای تیپ زمستانه، کلزای تیپ بهاره، شلغم روغنی و خردل زراعی) در تاریخ کاشت مناسب منطقه کشت شدند. تجزیه واریانس مرکب نشان داد که میانگین عملکرد دانه ژنوتیپ های بهاره کلزا به طور قابل توجهی بیشتر از گونه های دیگر بود. میانگین عملکرد دانه ژنوتیپ های زمستانه کلزا، بهاره کلزا، شلغم روغنی و خردل زراعی به ترتیب ۱۳۸۱، ۲۱۹۱، ۱۷۸۰ و ۱۹۱۵ کیلوگرم در هکتار بود. بخش بزرگی از تغییرات عملکرد دانه به عوامل محیطی مانند بارندگی و اثر متقابل دما × تابش (خارج قسمت فتوترمال) بستگی داشت. بین عملکرد دانه ژنوتیپ های کلزای بهاره و شلغم روغنی با بارندگی طی فصل رشد رابطه مثبت خطی وجود داشت. نرخ افزایش عملکرد دانه به ازای هر یک دهم واحد افزایش خارج قسمت فتوترمال در ژنوتیپ های زمستانه کلزا، خردل زراعی، بهاره کلزا و شلغم روغنی طی دوره گلدهی به ترتیب ۵۸۲، ۵۷۴، ۳۳۶ و ۳۰۳ کیلوگرم در هکتار و طی دوره بین پایان گلدهی تا رسیدگی فیزیولوژیک به ترتیب ۷۴۹، ۷۳۲ ، ۶۵۸ و ۲۴۰ کیلوگرم در هکتار بود. با توجه به دیررس تر بودن ژنوتیپ های زمستانه کلزا و خردل زراعی نسبت به دو ژنوتیپ دیگر و مصادف شدن مراحل زایشی آنها با دماهای بالاتر، واکنش عملکرد دانه به افزایش خارج قسمت فتوترمال در این ژنوتیپ ها نسبت به ژنوتیپ های دیگر بیشتر بود. برتری عملکرد دانه ژنوتیپ های بهاره کلزا نسبت به ژنوتیپ های دیگر تائید سازگاری این ژنوتیپ ها به شرایط محیطی منطقه بود.