تاملی در موضوع علم جغرافیا

بر اساس تعریف علمای علم منطق، موضوع یک علم عبارت از آن چیزی است که در آن علم از احوال و عوارض ذاتی و بی­واسطه آن بحث می­شود. عوارض ذاتی به آن دسته از صفات اشیاء و پدیده­ها گفته می­شود که مستقیما از ذات پدیده یا شیء برمی­خیزند و در موجودیت خود نیازمند هیچ واسطه­ای نمی­باشند. به طور مثال، صفاتی چون رشد و تغذیه در زمره صفات ذاتی موجودات جاندار بوده و مستقیما به ذات آن­ها وابسته­اند. همچنین صفت نطق(تفکر) در انسان، صفتی است که به طور مستقیم به ذات انسان وابسته است. در حالی­که وقتی به صفت نویسنده در مورد انسان اشاره می­شود، این صفت با واسطه صفت تفکر و نطق به انسان نسبت داده می­شود. صفاتی نظیر وحدت و کثرت، حادث و قدیم، مجرد و مادی و نظایر این­ها، در زمره صفات ذاتی هستی به​شمار می­روند اما صفاتی چون سنگین یا سبک، سرد یا گرم جزو صفات باواسطه هستی محسوب می­شوند؛ زیرا هستی ذاتا سنگین یا سبک، سرد یا گرم و ... نیست و این صفات صرفا از طریق واسطه­ای به نام جسم به هستی نسبت داده می­شود. مطابق بیان فوق آن دسته از علوم که به مطالعه پدیده­ها و اشیاء حقیقی که واجد ذات هستند، می­پردازند؛ در زمره علوم حقیقی قرار می­گیرند؛  نظیر فلسفه، ریاضیات و منطق. روشن است این دسته از علوم به دلیل پرداختن به هستی­های دارای ذات، واجد موضوع می­باشند. اما آن گروه از علومی که به مطالعه در احوال پدیده­های فاقد ذات می­پردازند، جزء علوم اعتباری محسوب می­شوند؛ نظیر علوم اجتماعی و از جمله علم جغرافیا. در علومی نظیر جامعه­شناسی و جغرافیا، پدیده­هایی همچون جامعه، کشور، ملت، دولت، سازمان­ها و نهادها، فضاها و نظایر آن­ها که پدیده­هایی برساخته و اعتباری بوده و فاقد ذات هستند، مورد مطالعه قرار می­گیرند. شکی نیست که پدیده­های فاقد ذات، به طریق اولی فاقد صفات ذاتی نیز هستند و از آنجا که در تعریف موضوع یک علم، پرداختن به صفات ذاتی پدیده مورد مطالعه آن علم شرط اصلی است، لذا با فقدان ذات و ایضا صفات ذاتی، به​خودی خود موضوع نیز منتفی خواهد شد. بر این اساس می­توان گفت علم جغرافیا به​دلیل مطالعه پیرامون پدیده­های فاقد ذات (اعتباری)، فاقد موضوع می­باشد. هدف اصلی این مقاله تحقیق و بررسی پیرامون این مسئله است.