حجیت استصحاب کلی از دیدگاه امام خمینی(س) و میرزا حسن بجنوردی

در این مقاله استصحاب کلی از دیدگاه دو اصولی معاصر، امام خمینی و مرحوم میرزا حسن بجنوردی، مقایسه می شود. استصحاب کلی استصحاب مفهومی است که قابل صدق بر افراد کثیر است که بر مبنای مشهور اصولیین به سه نوع تقسیم می شود. امام خمینی استصحاب را در کلی نوع اول و کلی نوع دوم جاری می دانند. ایشان اشکال مهم وارد بر کلی نوع دوم را با قول به وحدت عرفیه پاسخ داده و سپس با بیان یک تفصیل که به اعتبار چگونگی لحاظ عرف نسبت به ویژگی های فردی یا قدر مشترک افراد است، کلی نوع سوم را تبیین می کنند. از دیدگاه ایشان در کلی نوع سوم اگر عرف، ویژگی های شخصی را مورد توجه قرار داده باشد، استصحاب جاری نیست ولی اگر ملحوظ عرف، قدر جامع افراد باشد، استصحاب جریان دارد. مرحوم میرزا حسن بجنوردی نیز جریان استصحاب را در کلی نوع اول و نوع دوم بلامانع دانسته و با قول به وحدت سنخیه موجود بین قضیه مورد یقین و قضیه مورد شک، اشکال اصلی وارد بر  کلی نوع دوم را پاسخ می دهند. در کلی نوع سوم نیز با بیان اینکه ملاک، وحدت عرفیه است، تنها در صورتی که مراتب مشککه وجود داشته باشد استصحاب را جاری می دانند.