عبادت و راز و نیاز عاشقانه در تعالیم اسلامی

هریک از بندگان خدا از عبادت و راز و نیاز با حضرت باری­تعالی هدفی دارند و چنین نیست که انگیزه همه آنها یکسان باشد. با توجه به مراتب معرفت و شعور انسان­ها انگیزه آنها از عبادت متفاوت است. گروهی خدا را به خاطر ترس از عذاب و عقوبت پرستش می­کنند، این گروه کسانی هستند که غلبه قوه غضبیه در آنها بیشتر از سایر قواست. گروهی دیگر خدا را به خاطر دستیابی به نعمت های بهشت عبادت می­کنند، غلبه قوه شهویه در این گروه بیشتر از سایر قواست، اما گروهی که از قیدوبند قوای غضبیه و شهویه آزاد شده­اند، خدا را به خاطر شکرگزاری و عشق عبادت می­کنند. این عبادت، کامل­ترین نوع عبادت است و عبادت آزادگان نامیده می­شود، از لحاظ رتبه و درجه، افضل از همه عبادات است. البته چنین نیست که عبادت­های دسته اول و دوم صحیح نباشند، بلکه چون در برابر خدای متعال صورت می­گیرد و بر اساس دستور خداست صحیح­اند؛ هرچند ناقص هستند. بر عبادت و راز و نیاز عاشقانه آثار و نتایجی مترتب است که از آن جمله می­توان به معرفت و یقین عابد نسبت به معبود، احساس فقر عابد در برابر معبود، لذت­بخش بودن درد و رنج عبادت برای عاشق، مایوس نشدن عابد از عبادت و راز و نیاز علی­رغم عدم استجابت دعا اشاره کرد.