اساس دار شدن دولت ایران در خیالات ملکم خان قانونی

میرزا ملکم خان ناظم الدوله جزو نخستین ایرانیانی است که اساس دار شدن وطن خیال او را درربود. او به این آگاهی نو تشرف یافته بود که هیچ وطنی، در دوران مدرن، بدون تجهیز به قانون اساسی، اساس دار نخواهد شد. اساس و بنیان یک مملکت، به قول نویسندگان اعلامیه حقوق بشر و شهروند ۱۷۸۹ فرانسه، چیزی نبود جز تکه ای کاغذ که می بایست قدرت فائقه ی سلطان را از او بستاند و آن را قالبی نو بیاراید و چنان توزیع بخردانه بنماید که هرگز هوس خودسری ننماید. ملکم به درستی چنین می اندیشید که جز با قانونمدار شدن نظم کهنه و مشروطه شدن قدرت، ایران به آبادی نمی رسد. ملکم را می توان از پیشگامان دلسوز مکتب رفورمیسم در ایران دانست. روشنفکری که کارنامه ی او نه سفید بود نه یک سر سیاه. نام او در برخی از زد و بندهای مفسده برانگیز تاریخ ذکر شده و او را چنان نمایانده اند که گویی جز به نان نمی اندیشد، اما واقعیت آن است که ملکم مرد قانون، نظم مدرن و آگاهی نو بود. در تحقیق حاضر می کوشیم به این پرسش ساده پاسخ دهیم که آیا معرفت ملکم، به عنوان یکی از پیشگامان روشنفکری در ایران، با بنیادهای مشروطیت و قانون اساسی مداری سازگار است؟