مفهوم سلامت معنوی و ابعاد آن براساس قرآن و روایات

به رغم پژوهش های بسیاری که در مورد سلامت معنوی در طول دهه های گذشته انجام شده است، همچنان پرسش های بنیادینی در این حوزه وجود دارد که توافقی در پاسخ به آن ها دربین نخبگان و متخصصان این رشته وجود ندارد. ریشه ای ترین این مسائل، تعریف ناپذیری واژه «معنویت» و به تبع آن «سلامت معنوی» است. از آنجا که ما برای دستیابی به دانش سلامت معنوی، ناگزیر از تعریف آن هستیم و تازمانی که مفهوم سلامت معنوی برای ما روشن نشود، پرسش های بنیادین دیگر نیز بی پاسخ خواهد ماند، لذا یکی از راه حل های این مساله، تعریف سلامت معنوی در قالب یک نظام فکری کلان تر و یا یک دین است. این مقاله برآن است با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با بهره مندی از قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام، به تبیین مفهوم سلامت معنوی و ابعاد آن بپردازد. اگرچه واژه معنویت و سلامت معنوی در قرآن و روایات نیامده ولی مفهوم و ویژگی های سلامت معنوی را در قالب تعبیر قرآنی قلب سلیم می توان یافت. در واقع قلب، مرز ممیز انسان از حیوان و مرتبه ای از حقیقت نفس است که گرایش های متعالی، ادراکات حضوری، تفکرات و تاملات عقلانی، احساسات و عواطف درونی و اراده انسانی منتسب به اوست. قلب به خاطر این ویژگی وساطتی که میان روح و نفس حیوانی دارد، می تواند علوم و معارف الهی را از عالم ملکوت دریافت نماید. از منظر قرآن کریم و روایات، قلب سلیم و به تبع آن سلامت معنوی در سه بعد سلامت عقلانی و معرفتی، سلامت احساسی و عاطفی و سلامت رفتاری قابل تبیین است.