بررسی اثرات ناشی از شکست سد در اراضی پایین دست مطالعه موردی: (سد تنگاب فیروزآباد)

مقدمه: مدیریت ایمنی درسد ها و سازه در اولین گام مستلزم ارزیابی شرایط واقعی در رودخانه ها می باشد. در ایران به سبب واقع شدن در اقلیم خشک و نیمه خشک توجه خاصی به امر سدسازی در برنامه های توسعه اقتصادی شده است. لذا لازم است قبل از احداث سد ها مسائل و نکات ایمنی لازم مد نظر قرار گیرد. هدف از انجام این پژوهش روندیابی سیلاب ناشی از شکست سد تنگاب و پهنه بندی سیلاب ناشی از شکست آن در پایین دست سد می باشد. مواد و روش ها: این پژوهش در سد تنگاب در ۱۳کیلومتری شمال غربی شهر فیروزآباد واقع بر رودخانه فیروزآباد انجام شده است. این رودخانه مهمترین شاخه فرعی رودخانه مند بشمار می آید. برای انجام این پژوهش ابتدا مطالعات مربوط به تعیین پارامتر شکست سد، تعیین شکل شکست و زمان لازم برای ایجاد مقاطع شکست، انجام، و سپس محاسبات دبی سیلاب و دبی کل با استفاده از ۴ روش تجربی شامل کریک پاتریک، حفاظت آب و خاک امریکا، احیا اراضی امریکا و سینگ و استوراسون انجام و نتایج با نرم افزار HEC-RAS مدل سازی شد. نتایج و بحث: بر اساس نتایج بدست آمده از از برآورد دبی سیلاب حاصل از شکست سد بر اساس ۴ روش تجربی ذکر شده، مشخص شد که دبی برآوردی بر اساس دو روش حفاظت آب و خاک و روش کریک بسیار نزدیک (۳۰۳۰۹ و ۳۰۲۷۰ مترمکعب بر ثانیه) بوده به طوری که این اختلاف بین آن ها بسیار ناچیز می باشد. این اختلاف در روندیابی سیل و پهنه بندی سیل نیز بسیار ناچیز است. میزان مساحت اراضی تحت سیلاب در هر دو روش به میزان ۱۴۰ هکتار اراضی کشاورزی، ۵/۰ هکتار اراضی صنعتی و ۹۰ هکتار اراضی در محدوده رودخانه می باشد. در روش سینگ و استوراسون در مقایسه با سه روش دیگر دبی کمتری را نشان می دهدکه بر اساس این روش، اراضی تحت سیلاب ۱۳۳ هکتار اراضی کشاورزی و ۸۴ هکتار در محدوده صنعتی می باشد. اراضی صنعتی بر اساس این روش زیر آب نمی رود. در روش احیا اراضی امریکا در مقایسه با سه روش دیگر دبی بیشتری برابر با ۳۳۹۱۴ مترمکعب برثانیه را نشان می دهد که در نتیجه آن ۱۶۱ هکتار از اراضی کشاورزی، ۱ هکتار اراضی صنعتی و ۱۰۰ هکتار در محدوده رودخانه به زیر سیل می رود. نتیجه گیری: نتایج این تحقیق نشان داد که روش احیا اراضی امریکا از بین سایر روش های ذکرشده بهتر است زیرا دبی بیشتری را در محاسبه سیلاب برآورد کرده است. نتیجه مهمی که از پهنه بندی سیلاب حاصل از شکستگی سد تنگاب حاصل می گردد این است که محدوده شهری فیروزآباد از این سیلاب در امان می باشد و مناطق مسکونی روستایی نیز زیر آب نمی روند. بر اساس نتایج به دست آمده جمع بندی می گردد که در نتیجه شکست احتمالی سد بجز ۱ هکتار بخش صنعتی که مساحت بسیار ناچیزیست، خسارت فقط به اراضی کشاورزی وارد می گردد.