دیدگاه زکریای رازی در باب جزء لایتجزی

بحث جزء لایتجزی در میان متفکران مسلمان از قرن اول تا قرن ششم هجری، یکی از مهم­ترین و موثرترین نظریه­ی کلامی در جهان اسلام است. این نظریه در جهان اسلام با رویکرد کلامی نخستین بار به دست متکلمان معتزلی به وجود آمده و بعدها اشعریان هم آن را پذیرفتند. بر اساس این نظریه عالم حاصل اجتماع و افتراق اجزاء خرد است. با توجه به شواهد تاریخی منشاء اقتباس این نظریه نه فقط از یونان باستان بلکه از آراء هندی از جمله: فرقه­های بودائی سوترانانیکا، ایباشیکا، در دین جین و مکتب نیایا نیز بوده و سه دیدگاه عمده در خصوص جزء لایتجزی مطرح شده است: در دیدگاه اول که نگرش غالب متکلمان اعم از معتزلی و اشعری اینکه جواهر فرد فاقد کمیت­اند­ و مانند نقطه­ی هندسی، متحیز­اند. در دیدگاه دوم معتزلیان بصری معتقدند جسم از اجزاء لایتجزایی تشکیل شده که دارای بعد و امتدادند. دیدگاه سوم که مختص محمد بن زکریای رازیست، وی اصل همه­ی مواد را هیولا می­داند و هیولی اولی همان جزء لایتجزی است که امکان فساد و تغییر در اجسام و در نتیجه خلقت جهان را شامل می­شود. این سه دیدگاه مختلف دارای وجه تشابه و افتراق ­اند.