خوانش جهان داستانی بیژن نجدی بر اساس نظریه جهان متن با رویکرد شعرشناسی شناختی

نقد ادبی به دلیل وجود محدودیت هایی قادر به اتصال جهان متن به جهان خواننده و بررسی همه زوایای یک متن داستانی نیست، بدین منظور نیاز به نظریه ای است که هم از دیدگاه علمی و هم از دیدگاه خلاقیت ادبی بتواند وارد فضای متن شود که نظریه ی جهان های متن در شعرشناسی شناختی این امکان را ایجاد می کند. برای ارزیابی این نظریه، در این مقاله به تحلیل داستان های بیژن نجدی در مجموعه ی “یوزپلنگانی که با من دویده اند”، با توجه به لایه های مختلف جهان های متن می پردازیم. در نظریه ی جهان متن سه لایه وجود دارد که عبارت اند از: جهان گفتمان، جهان متن و جهان زیرشمول. نجدی در آثار خود، با ایجاد عناصر مشترک در همه ی داستان ها جهان گفتمانی منسجمی برای مجموعه داستان خود ایجاد می کند و بدین سان داستان های مجزا را به صورتی نامرئی به هم مرتبط می کند. در نظریه جهان متن، فقط آن اطلاعاتی که بافت لازم را شکل می دهد، به کار می رود و دو لایه ی متفاوت به نام عناصر جهان ساز و گزاره های نقش گستر به شکل گیری متن کمک می کنند که زمان، مکان، شخصیت و اشیاء در داستان در لایه ی اول و نوع متن، نوع اسناد، کارکرد و کارگفت ها در لایه ی دوم متن شکل می گیرند. نکته حائز اهمیت در این نظریه ، با توجه به مطالعه ی آثار نجدی، این است که هر جهان، می تواند جهان های دیگری را در خود درونه گیری کند و به شکل گیری فضای داستانی با شگردهای مختلف روایی بینجامد. درواقع، جهان های زیر شمول به ساخت روایت داستانی با استفاده از دانش پیش زمینه ای و فعال سازی داستان های زیرساختی می انجامد که مشخصه ی اصلی آثار این نویسنده است.