اثرگذاری نقش های ترغیبی، عاطفی و ادبی در تبیین آموزه های اخلاقی مندرج در غزلیات و ترجیعات مولوی؛ با رویکرد به نظریه ارتباط کلامی یاکوبسن

زمینه: مولوی در غزل­ها و ترجیعات خود، ارتباطی ژرف با مخاطبان برقرار کرده و رویکردهای تعلیمی­اش را برای آنها شرح داده است. پیوند میان خالق اثر، متن خلق­شده و شنونده در این شعرها برجسته به نظر می رسد. در دوران معاصر، نظریه­پردازان بسیاری به ارتباط میان این مولفه­ها پرداخته­اند که از این بین، رومن یاکوبسن و نظریه ارتباط کلامی او از اعتبار بیشتری برخوردار است. بررسی آموزه­های تعلیمی مولوی و چگونگی بازنمایی آن بر اساس مبانی نظریه مذکور با عنایت به نقش­های ترغیبی، عاطفی و ادبی، هدف و مساله اصلی پژوهش حاضر است. این تحقیق با تکیه بر منابع کتابخانه­ای و روش توصیفی-تحلیلی تدوین شده است. نتیجه­ گیری: نقش ترغیبی زبان در غزلیات و ترجیعات برای سوق دادن مخاطب به انجام بایسته­های اخلاقی و پرهیز از کاستی­های منشی بوده است. نقش عاطفی، بیانگر چیرگی من اجتماعی مولوی بر من فردی اوست. این مقوله باعث شده است استفاده از واژگانی با بار معنایی اندوه­آور در شعرها افزایش یابد. نقش ادبی، مبین قدرت تصویرگری مولوی برای محسوس جلوه دادن تضادها و تقابل­های اخلاقی موجود در جامعه است. در مجموع، غزلیات و ترجیعات، بستری برای بازنمایی آموزه­های اخلاقی متنوعی چون: «خدامحوری، توکل به حق تعالی، پرهیز از عادات بد، گرایش به عادات نیکو، خودمراقبتی، نفس­ستیزی، تبیین عظمت باری تعالی، ضعف انسان در برابر قدرت خداوند، دشوار بودن عشق در آغاز راه، سودمندی عشق­ورزیدن پس از تاب­آوردن سختی­های آن، بدل شدن سالک از فردی منفعل به انسانی کامل در اثر بهره­مندی از توجهات الهی، عشق عامل عزت بخشیدن به انسان، اظهار بندگی در برابر خداوند» شده است.