تفکیک قلمرو قانون و اخلاق تجاری در رویکرد اسلامی

یکی از مباحث مهم در حوزه فضای کسب و کار تعیین قلمرو اخلاق تجاری است. در این زمینه این سوال مطرح است که آیا قلمرو اخلاق تجاری متمایز از قلمرو قانونگذاری در تجارت است یا این دو حوزه به یکدیگر مرتبط اند؟ پاسخ به این پرسش مستلزم تعیین رابطه گزاره های اخلاقی و قانونی در تجارت اسلامی است. در این مقاله این فرضیه را مطرح کرده ایم که گزاره های قانونی و اخلاقی تجارت اسلامی بر اساس تفکیک میان هنجارهای مشترک و اختصاصی و به صورت خاص با تفکیک میان سه هنجار عدالت، انصاف و احسان قابل تبیین است. یافته های تحقیق نشان می دهد که هنجار عدالت، معیار مشترک اخلاق و قانون، و هنجارهای انصاف و احسان به حوزه اخلاق اختصاص دارد. تفکیک میان حوزه اختصاصی و اشتراکی قانون و اخلاق می تواند حاوی این رهیافت سیاست گذاری باشد که نباید با استفاده از ابزارهای حقوقی (وضع مقررات و سیاست تنبیهی) اقدام به الزامی سازی هنجارهای انصاف و احسان نمود؛ زیرا فلسفه هنجارهای غیرالزامی آن است که افراد بدون اجبار و از روی میل آنها را دنبال کنند. علاوه بر اینکه قانونی کردن همه مفاهیم ارزشی می تواند انگیزه افراد را تقلیل داده و از جهت روانی افراد را به واکنش منفی وادارد. در این موارد استفاده از ابزارهای تشویقی و کارهای فرهنگی زمینه تبعیت داوطلبانه افراد و نیز بستر رشد اخلاق در تجارت را فراهم می آورد.