بررسی اهمیت خط سیر باستانی فهرج- اسپی (نصرت آباد) در اواخر دوره ساسانی تا پایان عصر سلجوقی با تکیه بر کاروانسرای (رباط) نویافته بیابان گرگ در حاشیه لوت جنوبی

متون جغرافیای تاربخی قرون اولیه و میانه اسلامی از دو شهر فهرج و اسپی یا سنیج (نصرت آباد کنونی)، در ردیف شهرهای آبادان حاشیه کویر و در شرح مسیر کرمان به سیستان نام برده اند. در مطالعات باستان شناسی ناحیه منظر فرهنگی بم در نیمه نخست دهه ‎۰۹۰ مسیر باستانی فهرج به اسپی (نصرت آباد) بررسی شد. در ادامه مطالعات. بنای بیابان گرگ شناسایی شد. از پرسش های مطرح در این پژوهش, نخست شناخت اهمیت محور فهرج به اسپی (نصرت آباد) در اواخر دوره ساسانی تا پایان عصر سلجوقی و سپس مطالعه کارکرد بنای بیابان گرگ و تاریخ ساخت آن است. پژوهش حاضر از نوع بنیادی با رویکرد توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات به دو شیوه میدانی و کتابخانه ای است. در ابتدا معرفی بخشی از شاهراه باستانی فارس و کرمان به سیستان در ناحیه منظر فرهنگی بم. در راستای پاسخگویی به ابهامات تاربخی فراوان در حوزه تمدنی شرق و نیز فعالیت های آندک صورت گرفته جهت شناخت محورهای باستانی این ناحیه کد از معیارهای ثبت منظر فرهنگی بم در فهرست آثار جهانی است. سیس معرفی. شناخت کاربری و دوره ساخت بنای بیابان گرگ به عنوان بنایی شاخص در میانه مسیر باستانی فهرج به اسپی» واقع در جنوب شرق ایران؛ که تا کنون هیچ گونه تحقیقی بر روی آن صورت نپذیرفته بود، از ضرورت ها و اهداف پژوهش بود. خط سیر مورد مطالعه از فهرج در حاشیه جنوبی دشت لوت(لوت زنگی احمد) آغاز شده و به موازات جاده ارتباطی کنونی به طول ۱۵۰ کیلومتر و طی ۴ تا ۵ منزل به اسپی (نصرت آباد) می رسد. آثار شناسایی شده بر خط سیر شامل؛دوسکونتگاه وسیع، قسمت هایی از جاده سنگفرش باستانی، ده قلعه و کاروان سرا و دو مناره بود. تاریخ این آثار بازه زمانی اواخر دوره ساسانی تا پایان عصر سلجوقی است. این خط سیر در بازه زمانی آغاز اسلام تا پایان عصر سلحوقی حیات داشته و دارای اهمیت زیادی بوده است. این مسیر بخشی از شاهراه باستانی کرمان به سیستان و در نگاهی وسیع تر بخشی از خط سیر باستانی فارس به سیستان (زرنگ) است. بنای بیابان گرگ از آثار شاخص در میانه مسیر بود. این بنا با نقشه ای هشت-ضلعی، هشت برج در گوشه ها و چهل حجره پیرامون حیاط مرکزی» کاروان سرا یا رباطی در میانه مسیر است. معرفی، تبیین کاربری و تاریخ ساخت بنای بیابان گرگ ضمن کمک به شناخت اهمیت مسیر مورد مطالعه، مکمل تعیین کننده ای بر مجموعه شواهد معماری کاروان سراها و قلاع در دوره سلجوقی و حلقه پرکننده خلا اطلاعات و اسناد فرهنگی- تاریخی در این دوره است.