شاخص های آلایندگی فلزات سنگین در خاکهای کشاورزی آبیاری شده با فاضلاب خام (مشکین شهر، اردبیل)

خاک به عنوان مخزن مهم مواد غذایی و آلاینده، نقش مهمی در سلامت و پایداری اجتماعی- اکولوژیکی ایفا می کند. افزایش آلودگی خاک ناشی از ورود فلزات سنگین است که در نتیجه عملیاتی نظیر کشاورزی، شهرسازی و صنعتی شدن رخ می دهد. هدف پژوهش حاضر، بررسی میزان فلزات سنگین و شاخص های آلودگی در خاک های آبیاری شده با فاضلاب خام در روستای بارزیل از توابع شهرستان مشگین شهر است. بدین منظور در منطقه مطالعاتی شبکه بندی منظم با ابعاد ۲۵۰ متر انجام و ۹۷ نمونه سطحی خاک (صفر تا ۳۰ سانتی متر) برداشت شد. نمونه ها بعد از انتقال به آزمایشگاه خشک شده و از الک ۲ میلی متری عبور داده شدند. ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک از جمله pH، EC، بافت، کربن آلی، کربنات معادل خاک به روش های استاندارد و غلظت فلزات سنگین Cu، Zn، Cd، Ni، Cr، Pb، Fe و Mn توسط جذب اتمی اندازه گیری شد. شاخص های آلودگی شامل فاکتور غنی شدگی، شاخص زمین انباشت، فاکتور آلودگی و شاخص بار آلودگی محاسبه شدند.. میانگین غلظت سه فلز Zn، Cd و Pb از میانگین مرجع قاره ای آنها بالاتر بود که نشان دهنده دخالت انسان در افزایش غلظت آنها است. فاکتور غنی شدگی و همچنین مساحت تحت تاثیر آلودگی توسط فلز Cd در بین فلزات مطالعه شده بالاترین مقدار بوده و Pb و Zn در مرتبه دوم و سوم قرار داشتند. کمترین و بیشترین مقدار شاخص زمین انباشت به ترتیب مربوط به Ni و Zn بود. از نظر این شاخص دو فلز Cd و Pb کلاس های آلودگی شدید و متوسط ایجاد کرده اند و سایر فلزات تقریبا بدون آلودگی بودند.کمترین و بیشترین مقدار فاکتور آلودگی به ترتیب به فلز Ni و Zn تعلق داشت. کلاس های آلودگی حاصل از دو شاخص زمین انباشت و فاکتور آلودگی مشابهت قابل توجهی داشت. مقدار شاخص بار آلودگی کمتر از ۱ بود که بیان کننده عدم وجود آلودگی در منطقه است. شاخص های انفرادی (EF، Igeo و CF) کلاس های آلودگی شدیدتری را نسبت به شاخص تجمعیPLI به وجود آورند. به عبارت دیگر استفاده از شاخص های تجمعی باعث نادیده شدن آلودگی شده است. این امر می تواند تصمیم گیرندگان را در برخورد با نوع و منشا آلودگی به اشتباه انداخته و برخوردهای سهل انگارانه را به دنبال داشته باشد.