بررسی عملکرد، بهره وری آب و شاخص درجه روز درجه رشد (GDD) و ارزیابی ضریب حساسیت گیاه گلرنگ تحت تیمارهای مختلف آبی

زمینه و هدف: گیاه گلرنگ به دلیل دارا بودن بیش از ۹۰ درصد اسیدهای چرب غیراشباع می تواند نقش مهمی در گسترش سطح زیر کشت گیاهان روغنی و تامین دانه های روغنی در کشور داشته باشد. با توجه به کمبود آب و لزوم بررسی رفتار گیاه گلرنگ درشرایط کم آبیاری ها لازم است تا برآورد مناسبی از عملکرد آن در شرایط تنش آبی وجود داشته باشد. این گیاه دانه روغنی به مناطقی با بارندگی زمستانه و بهاره اندک در طول دوره گلدهی نیاز دارد و متحمل به خشکی به شمار می رود و دارای ریشه های طویل با توانایی بالا در جذب آب از پروفیل های عمیق تر خاک می باشد.روش پژوهش: به منظور تخمین تابع تولید عملکرد و اجزای عملکرد گیاه گلرنگ رقم سینا در شرایط تنش آبی آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی واقع در استان کرمانشاه اجرا شد. این پژوهش با استفاده از داده های برداشت شده در دو سال زراعی در یک مزرعه تحقیقاتی در کرمانشاه انجام شد. عامل تنش آبی در سه سطح  ۷۰ ، ۶۰ و ۳۰ درصد نیاز آبی بر اساس بیلان رطوبتی خاک در سه تکرار اجرا گردید. بر اساس داده های سال اول دو تابع تولید ریس و تافته ضرایب حساسیت گیاه تعیین شد و با استفاده از داده های سال دوم مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای محاسبه روز درجه رشد (GDD) از دو روش محاسبه مستقیم و میانگین اصلاح شده استفاده شد. مقدار بیشینه دمای ممکن برای رشد حدود ۳۰ درجه و دمای حداقل رشد صفر درجه به عنوان حد پایین قابل توصیه و قابل قبول (بدون ترند) گزارش شده است که در این تحقیق مقدار بیشینه ۳۰ و مقدار دمای پایه ۴ درجه از بانک اطلاعات سامانه نیاز آب گرفته شد. سپس دوره های مختلف فنولوژی با این شاخص واسنجی شد. همچنین رابطه شاخص GDD با ضرایب تبخیر-تعرق و ضرایب حساسیت و نیاز آبیاری بررسی شد. یافته ها: یافته ها نشان داد که ضریب حساسیت گیاه گلرنگ به تنش آبی بین ۵/۰ تا ۲/۱ در دوره های مختلف رشد متغیر است و بیشترین حساسیت در دوره گلدهی و دوره میانی این گیاه می باشد. همچنین نتایج بررسی دو تابع تولید نشان داد مقادیر شاخص های آماری در مورد هر دو تابع مقدار خطای نرمال ۵ درصد و مقدار کارایی هر دو تابع حدود ۹۷ درصد می باشد. نتایج نشان دهنده آن است که کمترین تبخیر-تعرق به طور متوسط در تیمارهای مختلف مربوط به تیمار ۳۰ درصد نیاز آبی با ۸/۱۸۹ میلی متر و  بیشترین مربوط به تیمار ۱۰۰ درصد نیاز آبی با ۷/۶۳۲ میلی متر بود.نتایج: بر اساس نتایج به دست آمده، گیاه گلرنگ رقم سینا در مراحل میانی و گلدهی، بیشترین حساسیت به کم آبی را دارد و ضریب حساسیت در این مرحله به ماکزیمم خود می رسد (حدود ۲/۱) و تنش آبی در این مرحله به هیچ وجه توصیه نمی شود. از طرفی، تابع ریس و تافته با ضرایب حساسیت ارائه شده می توانند در بررسی تنش های آبی، نتایج را به خوبی دو با دقت قابل قبول بر اساس ضرایب ارائه شده برآورد نمایند. از طرف دیگر در صورت عدم وجود داده گیاهی و داده های هواشناسی کامل تنها با استفاده از شاخص  GDD می توان مقادیر ضریب گیاهی و ضریب حساسیت گیاه به تنش آبی و نیاز آبیاری گیاه را با دقت مناسب برآورد نمود.