بررسی تطبیقی نظام های ارائه خدمات توان بخشی به معلولان

اهداف: ارائه خدمات توان بخشی مطلوب به معلولان همواره از دغدغه های مهم نظام سلامت در جهان محسوب می شود. شناسایی نظام های توان بخشی معلولان برای سیاست گذاران و متولیان سلامت و توان بخشی یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. در این میان پرداختن به مطالعات تطبیقی و بهره مندی از تجارب کشورهای موفق بسیار مفید خواهد بود. این مطالعه با هدف مقایسه تحلیلی نظام های ارائه خدمات توان بخشی به معلولان در ایران با سایر کشورهای مطرح در زمینه توان بخشی طراحی و اجرا شد. روش بررسی: این پژوهش به صورت تطبیقی در سال ۱۳۹۹ انجام شد. جهت تعیین چارچوب مقایسه جامعه پژوهش، از چهار بعد عملکرد نظام های سلامت بر مبنای گزارش سال ۲۰۰۰ سازمان جهانی بهداشت به عنوان الگو استفاده شد و نه کشور در ابعاد تولیت، تولید منابع، تامین مالی و تدارک خدمات، مورد مقایسه قرار گرفتند. یافته ها از هر کشور به تفکیک ابعاد مذکور در جداول تطبیقی ارائه شد. الگوی مورد استفاده در این مطالعه، الگوی بردی و هیلکر بود که چهار مرحله توصیف، تفسیر، همجواری و مقایسه را در مطالعات تطبیقی مشخص می کند. در پژوهش حاضر، نمونه گیری هدفمند مورد استفاده قرار گرفت. جامعه آماری شامل نظام های توان بخشی در جهان بود و نمونه های پژوهش نظام توان بخشی کشورهای ایران، چین، ترکیه، هندوستان، آمریکا، مکزیک، آلمان، انگلیس و آفریقای جنوبی بودند. ملاک های ورود بر حسب دسته بندی جغرافیایی، انتخاب حداقل یک کشور از قار ه های آمریکا، اروپا، آسیا و آفریقا و بر حسب مدل کارکردی سازمان جهانی بهداشت و قابل دسترس بودن داده های مربوط به ابعاد چهارگانه عملکرد نظام های سلامت بود.  یافته ها: نتایج مطالعه نشان داد، تولیت توان بخشی معلولان در نظام ارائه خدمات توان بخشی در ایران با سازمان بهزیستی بوده، ولی در اغلب کشورها وزارت سلامت متولی توان بخشی معلولان بود. از نظر تولید منابع، تمامی کشورهای مورد مطالعه در زمینه تربیت نیروی انسانی متخصص از طریق نظام دانشگاهی اقدام می کردند. همچنین در ایران، هندوستان و مکزیک دسترسی به داده های ملی جامع به طور کامل وجود نداشت، ولی در آمریکا، آلمان، چین، آفریقای جنوبی و ترکیه این بستر جهت برنامه ریزی و سیاست گذاری فراهم بود. تامین مالی در کشورهای آلمان، آمریکا، چین و ترکیه بیشتر از طریق نظام بیمه ای، در انگلیس بیشتر از محل مالیات، ولی در ایران از طریق پرداخت یارانه از محل درآمدهای عمومی و مالیات صورت می گرفت و درنهایت تدارک خدمات در ایران علاوه بر فعالیت بخش خصوصی، در بخش دولتی به صورت غیرمنسجم توسط نهادهای مختلف از جمله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان آموزش و پرورش استثنایی، هلال احمر، سازمان بهزیستی و بنیاد شهید و امور ایثارگران و در سایر کشورها اغلب از طریق بیمارستان ها و بخش خصوصی ارائه می شد. در اغلب کشورهای مورد مطالعه توان بخشی معلولان با بخش بهداشت و درمان دارای پیوستگی قابل ملاحظه ای بود. نتیجه گیری: علی رغم نقاط قوت متعدد در نظام ارائه خدمات توان بخشی به معلولان در ایران، ادغام بخش توان بخشی سازمان های موازی در ایران در وزارت بهداشت و درمان، علاوه بر افزایش هماهنگی های درون و برون بخشی و انسجام مدیریت و سیاست گذاری واحد، می تواند موجب کاهش هزینه ها، تخصیص صحیح و افزایش منابع مالی این بخش شود. علاوه بر این، می تواند منجر به کاهش هم پوشانی وظایف و مسئولیت ها و جلوگیری از دوباره کاری، تربیت نیروی متخصص متناسب با نیاز و نهایتا ارائه خدمات مطلوب تر شود؛ بنابراین ضروری است سیاست گذاران و برنامه ریزان این حوزه با دید وسیع تری نسبت به بازنگری و اصلاح ساختار، قوانین و فرایندها در راستای حرکت به سوی شکل گیری نظام ارائه خدمات توان بخشی به معلولان در ایران اقدام کنند.