توانبخشی شناختی مبتنی بر حافظه آینده نگر: توجه و حافظه فعال در کودکان با اختلال کم توجهی بیش فعالی

هدف متخصصان به ملاک های انجمن روان پزشکی آمریکا در نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی اعتماد دارند و افراد با اختلال کم توجهی بیش فعالی را بر اساس ملاک های آن مشخص می کنند. راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی، سه زیرگروه را برای اختلال کم توجهی بیش فعالی مشخص کرده است: نوع بی توجهی غالب، نوع بیش فعالی تکانشگری غالب و نوع ترکیبی. اختلال کم توجهی بیش فعالی به نحو گسترده ای به عنوان یکی از شایع ترین اختلال های رشدی عصبی و شایع ترین دلیل ارجاع کودکان به کلینیک ها به رسمیت شناخته شده است. پژوهش ها حاکی از آن هستند که کودکان با اختلال کم توجهی بیش فعالی نسبت به کودکان عادی، در کارکرد توجه و حافظه فعال با مشکل مواجه هستند. اختلال کم توجهی بیش فعالی ، تمام جنبه های زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. متاسفانه، این کودکان وضعیت یادگیری منفی را تجربه می کنند که کسب موفقیت را دشوار و به آرزویی همیشگی تبدیل می کند. به نظر می رسد توان بخشی شناختی مبتنی بر حافظه آینده نگر بتواند مشکلات توجه و حافظه فعال کودکان با اختلال کم توجهی بیش فعالی را کاهش دهد و مهارت های تحصیلی آن ها را بهبود بخشد. پژوهش حاضر به منظور بررسی تاثیر برنامه توان بخشی شناختی مبتنی بر حافظه آینده نگر بر کارکردهای اجرایی توجه و حافظه فعال کودکان با اختلال کم توجهی بیش فعالی در شهر کرمانشاه انجام شد.  روش بررسی این پژوهش، مطالعه ای نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون پس آزمون و گروه کنترل بود. در این پژوهش ۳۲ دختر با اختلال کم توجهی بیش فعالی ۸ تا ۱۱ ساله که به روش نمونه گیری دردسترس از مدارس شهر کرمانشاه انتخاب شده بودند، شرکت داشتند. آزمودنی ها به دو گروه ۱۶ نفری آزمایش و کنترل تقسیم شدند. گروه آزمایش در برنامه توان بخشی شناختی مبتنی بر حافظه آینده نگر در ۱۸ جلسه شرکت کردند، در حالی که گروه کنترل در این جلسات شرکت نداشت. گروه کنترل پس از پایان پژوهش به منظور رعایت ملاحظات اخلاقی در دو جلسه آموزش دریافت کردند. ابزارهای استفاده شده در این پژوهش آزمون کانرز، مصاحبه بالینی، آزمون رنگ واژه استروپ و مجموعه آزمون حافظه فعال برای کودکان بود. آزمون رنگ واژه استروپ و مجموعه آزمون حافظه فعال برای کودکان را پژوهشگر برای آزمودنی ها در دو مرحله پیش آزمون و پس آزمون تکمیل کردند. اطلاعات به دست آمده از پرسش نامه در قبل و بعد از مداخله با استفاده از تحلیل کوواریانس چندمتغیری و نسخه ۲۳ نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شدند. یافته ها در ابتدا مفروضه های عادی بودن و همگنی واریانس کوواریانس متغیرها ارزیابی شد. آزمون کلموگروف اسمیرنوف حاکی از آن بود که همه متغیرها عادی هستند (P>۰/۰۵). آزمون باکس هم فرض همگنی واریانس کوواریانس را تایید کرد. بنابراین مفروضه های آزمون آماری تحلیل کوواریانس چند متغیری برقرار است و می توان برای تجزیه و تحلیل داده ها از این آزمون آماری استفاده کرد. نتایج تحلیل کوواریانس چندمتغیری نشان داد توان بخشی شناختی مبتنی بر حافظه آینده نگر اثر معناداری بر کارکردهای اجرایی توجه و حافظه فعال کودکان با اختلال کم توجهی بیش فعالی داشت (۰/۰۰۰۱>P). همچنین نتایج بیانگر اثر معنادار توان بخشی شناختی مبتنی بر حافظه آینده نگر بر همه خرده مقیاس های توجه (تعداد پاسخ صحیح، تعداد پاسخ غلط، تعداد پاسخ نداده، زمان واکنش به همخوان و زمان واکنش به ناهمخوان) در این کودکان بود (۰/۰۰۰۱>P). بر اساس مجذور اتا می توان عنوان کرد به ترتیب ۶۷، ۶۶، ۶۰، ۶۲ و ۵۴ درصد تغییرات هریک از مولفه های تعداد پاسخ صحیح، تعداد پاسخ غلط، تعداد پاسخ نداده، زمان واکنش به همخوان و زمان واکنش به ناهمخوان به علت اثر مشارکت آزمودنی ها در برنامه توان بخشی شناختی مبتنی بر حافظه آینده نگر است. بر اساس مجذور اتا می توان عنوان کرد که ۶۱ درصد تغییر حافظه فعال به علت اثر مشارکت آزمودنی ها در برنامه توان بخشی شناختی مبتنی بر حافظه آینده نگر است.  نتیجه گیری توان بخشی شناختی مبتنی بر حافظه آینده نگر، توانست کارکردهای اجرایی توجه کودکان با اختلال کم توجهی بیش فعالی را افزایش دهد و عملکرد حافظه فعال آن ها را بهبود بخشد؛ بنابراین، برنامه ریزی به منظور استفاده از توان بخشی شناختی مبتنی بر حافظه آینده نگر برای کودکان با اختلال کم توجهی بیش فعالی اهمیت ویژه ای دارد.