تاثیر عوامل رسمی، علمی، فرهنگی و سیاسی بر توسعهفضای دانش پژوهی

مقدمه : مفهوم دانش پژوهی را می توان به معنای تحقق عالمانه و یکپارچه کارکردهای دانشگاه اعم از انتقال دانش ، تولید دانش ، کاربرد دانش ، ادغام دانش ، و هم زبانی با جامعه تعریف نمود. این مفهوم به نوعی برخاسته از بازتعریف واژه دانش پژوهی از دیدگاه ارنست بویر در دهه ۹۰ میلادی است که در کتاب Scholarship Reconsidered دانشگاه ها را به بازنگری در نقش های اعضای هیات علمی و یکپارچگی کارکردهای آموزش عالی فراخواند. عوامل متنوع علمی ، فرهنگی ، سیاسی و ساختاری می تواند در حرکت دانش پژوهی دانشگاه ها تاثیرگذار باشد. در این تحقیق به این سوال پرداخته شده است که کدام یک از زیرساخت های دانش پژوهی بیشترین تاثیر را بر توسعه کارکردهای علمی در دانشگاه دارند.روش اجرا: رویکرد تحقیق به روش آمیخته با توالی کیفی کمی انجام شد. بخش کیفی تحقیق به منظور ساخت ابزار کمی پرسشنامه تحقیق انجام شد که در این مرحله با ۲۰ نفر از خبرگان آموزش عالی مصاحبه ساختارمند انجام شد و با استفاده از روش تحلیل محتوا پرسشنامه ای مشتمل بر ۶۷ سوال ۴ طبقه کلی و ۱۴ مولفه میانی شامل عوامل رسمی ۴ مولفه : منابع ، پالایش ، مقررات ، ارزشیابی ؛ عوامل سیاسی ۳ مولفه :تاکتیک ، تدبیر، استقلال ؛ عوامل علمی ۴ مولفه : تعامل ، توانمندسازی، تفکر، نقد؛ و عوامل فرهنگی ۳ مولفه : نمادهای فرهنگی ، وحدت و امیدو نشاط علمی تدوین شد. روایی محتوایی پرسشنامه به شیوه روایی محتوایی و سازه بررسی شد. در مرحله کمی این ابزار از دیدگاه اعضاء هیات علمی دو دانشگاه شیراز و علوم پزشکی شیراز اعتبارسنجی شدو مجموعا ۳۰۰ عضو هیات علمی در بخش کمی تحقیق شرکت کردند.۲۶۵ پرسشنامه کامل بازگردانده شد. نتایج با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی و تاییدی با نرم افزار ۲۲SPSS و لیزرل تحلیل شد.یافته ها: ابتدا مناسب بودن آزمون تحلیل عاملی برای این تحقیق و کفایت نمونه ، با مقدار KMO و معناداری آزمون بارتلت با مقدار۹۰,۰KMO= تایید شد. تناسب آزمون تحلیل عاملی در این تحقیق هم تایید شد ۰۰۱,۰.P<= واریانس تبیین شده پرسشنامه و ابزار محقق ساخته حدود ۷۱ درصد بود. از بین عوامل تحلیل شده ، بیشترین تاثیر را عوامل فرهنگی به خود اختصاص داد. در بین عوامل فرهنگی بیشترین بار عاملی به مولفه وحدت و یگانگی ۳۰% و امید و نشاط علمی ۶% اختصاص داشت . بیشترین تاثیر عاملی در زیرساخت های رسمی به مولفه پالایش ۵% به معنای مکانیسم های بازنگری و اصلاح سیستم اختصاص داشت . در بین عوامل سیاسی مولفه تدبیر با بار عاملی حدود۴% قویترین عامل سیاسی بود و در بین عوامل علمی مولفه تعامل با بار عاملی ۵/۳% بیشتر تاثیر عاملی را داشت . برخی تغییرات اولیه در مورد جابه جایی سوالات در حیطه ها و یا حذف برخی سوالات مبتنی بریافته های تحلیل اکتشافی انجام شد و سپس از ۷۴ کد اولیه ، ۶۷ گویه نهایی با استفاده از تحلیل عاملی تاییدی اعتباریابی شدند که درنهایت با شاخص نیکویی برازش GFI با مقدار ۹۰% برای زیرساخت های رسمی ، فرهنگی و علمی و ۹۴% برای زیرساخت سیاسی تایید شد.بحث و نتیجه گیری : بر اساس نتایج ، عوامل فرهنگی بیشترین تاثیر را بر توسعه فضای علمی در دانشگاه داشتند. عامل اصلی اول در این باره مولفه وحدت و یگانگی بود. گویه های تبیین کننده این مولفه مواردی چون احساس تعلق و افتخار به دانشگاه به عنوان بخشی از هویت فرد، احساس تعلق و همبستگی به افتخارات و جایگاه دانشگاه ، تلاش همه اعضای هیات علمی برای نیل به تعالی علمی ، ارجحیت منافع دانشگاه و جامعه بر پیشرفت شخصی بود و در سطح دوم توجه به امید و نشاط بود که مولفه هایی چون وجود نشاط علمی و روحیه مثبت در دانشگاه ، امید و انگیزه های قوی برای رشد و پیشرفت علمی ، آیین های تقدیر و بزرگداشت اساتید الگو و پیشکسوت ، و وجود افراد پرانرژی و پرچم دار در ایجاد روحیه نشاط و سرزندگی آن را تبیین می کردند. در سال های اخیر سیاست گذاران دانشگاه ها اغلب به ارائه شیوه های جدید ارزشیابی ، مدل های متنوع آموزشی ، آیین نامه های متنوع و متعدد و.... توجه داشته اند، در حالی که از دیدگاه اعضای هیات علمی عوامل پنهان تری چون احساس تعلق و وحدت با فضای علمی دانشگاه و کشور و نیز احساس نشاط و امید بیشترین بار عاملی را داشته است . حتی در بین عوامل رسمی نیز بار عاملی مولفه پالایش مقررات و قوانین از مولفه ارزشیابی بار عاملی بیشتری داشته است . درمجموع به نظر می رسد توجه بیشتر به عناصر انسان ، ارتباط و بازخورد در برنامه ریزیها و ارزشیابی های نظام آموزش عالی و دانشگاه های علوم پزشکی ضروریاست .