«الزام» و «اختیار» در فقه از منظر تربیت

در مسئله تربیت متربی روشهای گوناگونی در کتب تربیتی آمده از جمله این روشها الزام و اختیار است؛ حتی این سوال پیش میآید که آیا مربی میتواند از روش الزام و اختیار استفاده کند. درفقه که بخش عملی شریعت است، مجموعه ای از بایدها و نبایدهای شرعی مستخرج از قرآن و با تحلیل از روایات است، واجبات و محرمات دو بخش اساسی و کلیدی احکام فقهی هستند که به دلیل متکی بودن آنها به مصالح و مفاسد قطعی و تاثیرگذاری آنها در زندگی مورد تاکید شارع بوده و نسبت به سهلانگاری و کمتوجهی راضی نیست. استفاده از الزام و اختیار برای رشد و پرورش شاید در ابتدا امری ممنوع به نظر رسد یا اکثریت معتقد باشند که نباید افراد را وادار به پذیرفتن احکام الهی کرد. در دستورات الهی جایی فرد را به الزام انجام و یا ترک فعلی دستور میدهد و در جایی فرد را مختار به انجام یا ترک فعل میگذارد. برخی معتقدند نباید این آموزههای تربیتی همراه با اکراه و اجبار باشد و اختیار و آزادی متربی حفظ شود بعضی نیز بر این باورند که به احکام، الزام ویژه باید داشت و در انجام معروف و ترک محرم، نباید کوتاهی داشت که با توجه به موقعیت و شرایط جسمی و روحی از الزام و اختیار در کنار هم میتوان استفاده کرد و نحوه اجرای آن به اختیار و مصلحت سرپرست یا مربی است که دارای محدوده و قلمرویی است تا با بهکار گیری این الزام و اختیار حکمت و مصلحت نهفته در قوانین و دستورات الهی احساس شود