تعیین الگوی همدیدی بارش های شدید و حدی پاییزه در سواحل جنوبی دریای خزر

ه منظور تعیین الگوی همدیدی بارش های شدید و حدی در سواحل جنوبی دریای خزر، با استفاده از آمار ۸ ایستگاه سینوپتیک، ویژگی های بارش منطقه خزری مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به آستانه های درصدی، روزهای دارای بارش شدید و حدی برای همه فصول سال در یک دوره ۱۰ ساله (۲۰۰۳-۱۹۹۴) استخراج شد. در ادامه با توجه به تمرکز بیش از ۷۵ درصد از روزهای بارش شدید در فصل پاییز، آستانه %۱۰ از مقدار بارش فصل پاییز(۸/۵۲ میلی متر) در نظر گرفته شد و در نهایت ۲۸ روز بارش شدید در دوره ۱۰ ساله تعیین شد. به منظور تعیین الگوی همدیدی بارش های شدید، داده های مربوط به فشار، نم ویژه، سرعت قائم (امگا)، مولفه باد مداری (U) و نصف النهاری (V) در ترازهای متفاوت، به صورت ۶ ساعته و روزانه و تابش طول موج بلند خروجی (OLR) به صورت روزانه از NCEP/NCAR از دو روز قبل از بارش تهیه شد و مورد تحلیل قرار گرفت. یافته ها نشان می دهد که بارش های شدید و حدی سواحل جنوبی دریای خزر در سه الگوی همدیدی اصلی شامل الگوی پرفشار، کم فشار و زوجی جا می گیرد. از ۲۸ روز بارش شدید، ۱۶ روز آن (%۵۷.۲) نتیجه استقرار الگوی پرفشار و تاوایی منفی ناشی از نفوذ زبانه پرفشار در سواحل جنوبی دریای خزر و در مقابل فقط ۶ روز آن دارای الگوی کم فشار (%۲۱.۴) است. الگوی زوجی که شامل استقرار مرکز پرفشاری در غرب-شمال غرب دریای خزر و مرکز کم فشاری در جانب شرقی آن است، ۶ روز بارش شدید (%۲۱.۴) را دربرمی گیرد. در این الگو، نیمه جنوبی دریای خزر عمدتا تحت تاثیر گردش واچرخندی دارای تاوایی منفی است اما بارش حاصله ناشی از همگرایی جریان های چرخندی و واچرخندی روی دریای خزر است. در دو الگوی پرفشار و زوجی وقوع همرفت به صورت محلی در انتهای جنوبی دریای خزر سازوکار اصلی بارش ها بوده، در حالی که در الگوی کم فشار، استقرار سامانه کم فشار دینامیکی، سازوکار اصلی وقوع بارش است. در عین حال حداکثر صعود هوا (بیشترین میزان امگای منفی) در دو الگوی پرفشار و زوجی در ترازهای تحتانی وردسپهر و در زیر تراز ۸۰۰ هکتوپاسکال و در الگوی کم فشار در لایه ضخیمی در ترازهای میانی به وقوع می پیوندد. یافته ها بیانگر آن است که استقرار مرکز پرفشاری بر غرب دریای خزر و وجود تاوایی منفی روی دریا در ترازهای تحتانی جو همراه با جریان های شدید و غالب شمالی- جنوبی، از عوامل اصلی ایجاد بارش های شدید و حدی پاییزه در همه الگوهای همدیدی بارش زای خزری محسوب می شود.