مروری بر مطالعات منشایابی رسوبات آبی در ایران

منشایابی رسوبات آبی روشی مناسب برای تعیین سهم منابع در تولید رسوب و به عنوان تکنیک فرسایش و رسوب برای شناسایی منشا و حرکات رسوبات در داخل رودخانه و برآورد نسبی فرسایش خاک است که در دهه­ های اخیر کاربرد آن افزایش یافته است. مرور جامع پیشینه پژوهشی در زمینه فرسایش خاک و رسوب، مدل­ های ترکیبی، ردیاب­ های مختلف و روش ­های نمونه­ برداری در مطالعات گوناگون منشایابی در مقیاس ایران انجام شده است. داده­ های موجود به منظور رسیدن به دیدگاهی واحد و ارائه ردیاب­ های موثر در منشایابی و تعیین سهم منابع رسوب در تولید رسوب در حوضه­ های آبخیز ایران مورد مقایسه قرار می­ گرفت. بررسی ­های حاصل نشان داد که مطالعات منشایابی از سال ۱۳۸۷ شروع و با کمک ردیاب­ های ژئوشیمیایی، رادیونوکلوئید، عناصرکمیاب، کانی ­شناسی، خواص مغناطیسی و آنزیم ها انجام گرفته است. تاکید بیش تر مطالعات روی تقسیم ­بندی منابع در دسته فرآیندی (کاربری ها و فرسایش) است. در تقسیم ­بندی منابع برحسب مکانی (زیرحوزه) زیرحوزه ­های نزدیک به خروجی بیش ترین سهم نسبی تولید رسوب را داشته است. در نمونه­ گیری از رسوب بیش تر مطالعات مبتنی بر اندازه ­گیری رسوبات پشت بند اصلاحی یا نمونه بستر آبراهه بوده است. حجم نمونه­برداری در سه دسته کلی قرار گرفتند و در صورتی که در پژوهش، گرانولومتری نمونه مدنظر قرار نگیرد حجم کم تر نمونه در حد ۵/۰- ۱ کیلوگرم ترجیح داده می­ شود. از بین تمام مطالعات انجام گرفته، دو مورد در مقیاس مکانی محلی (۱۰ کیلومترمربع) و سایر موارد در مقیاس مکانی متوسط (۱۰ تا ۱۰۰۰۰ کیلومترمربع) انجام گرفته است و هیچ پژوهشی در مقیاس منطقه­ ای (بزرگ تر از ۱۰۰۰۰ کیلومترمربع) صورت نگرفته است. استفاده از آنزیم ­ها به صورت محدود بوده است  که از جمله دلایل آن هزینه زیاد و مواد شیمیایی است. استفاده از ردیاب­ هایی از جمله عناصر رادیواکتیو به علت پایدار بودن و فلزات سنگین و عناصر نادر به دلیل عدم واکنش و تغییر غلظت ترجیح داده می شود. جهت کاهش هزینه­ ها و تحلیل دقیق نتایج، با استفاده از آنالیز آزمایشگاهی نمونه رسوب ردیاب ­های لازم جهت منشایابی رسوب انتخاب گردد سپس به اندازه ­گیری غلظت همان ردیاب­ ها در منابع رسوب پرداخته شود.