تاثیر اقلیم و کاربری های مختلف اراضی بر زیست توده و فعالیت های میکروبی خاک

امروزه یکی از نگرانی های مهم جهان، تغییر جنگل ها و مراتع به اراضی کشاورزی است که نتیجه آن کاهش کیفیت خاک و تغییر آب وهوای جهانی است. یکی از شاخص های کیفیت و سلامت خاک، ارزیابی فعالیت و برآورد زیست توده میکروبی خاک است که این ویژگی در مدت زمان کوتاه به اعمال مدیریت در اکوسیستم های مختلف واکنش نشان می دهد. پژوهش حاضر به منظور بررسی تاثیر اقلیم و کاربری های جنگل، مرتع و کشاورزی بر زیست توده و فعالیت های میکروبی خاک در سال ۱۳۹۵ در استان ایلام انجام گرفت. تاثیر اقلیم با انتخاب دو منطقه ایوان با اقلیمی نیمه مرطوب و گنجوان با اقلیمی نیمه خشک اعمال شد. در هر منطقه، سه کاربری شامل جنگل، مرتع و کشاورزی در نظر گرفته شد. پس از بررسی های میدانی در کاربری های مختلف، پنج نمونه خاک از عمق های ۱۰-۰ و ۳۰-۱۰ سانتی متری به صورت تصادفی برداشت شد. در آزمایشگاه مقدار کربن آلی و نیز خصوصیات میکروبی خاک نظیر کربن و نیتروژن زیست توده میکروبی، تنفس پایه و برانگیخته اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که بیشترین مقدار کربن آلی و تنفس پایه در ایوان با کاربری جنگل به دست آمد که به ترتیب ۵۴/۴۲ و ۷۲/۲۰ درصد بیشتر از گنجوان بود. کاربری کشاورزی در هر دو اقلیم، کمترین مقدار این صفات را به خود اختصاص داد. با افزایش عمق خاک، مقدار کربن آلی، تنفس پایه و تنفس برانگیخته در کاربری های مختلف کاهش یافت. مقدار نیتروژن و کربن زیست توده میکروبی در کاربری جنگل و مرتع در اقلیم ایوان بیشتر از اقلیم گنجوان بود. بیشترین زیست توده میکروبی کربن (۸۱۳ میلی گرم در گرم خاک) در کاربری جنگل در عمق سطحی (۱۰-۰ سانتی متری) به دست آمد و با افزایش عمق خاک، مقدار کربن زیست توده میکروبی کاهش یافت. مقدار بهره متابولیکی در عمق تحتانی (۳۰-۱۰ سانتی متری) بیشتر از عمق سطحی (۱۰-۰ سانتی متری) بود، به طوری که بیشترین بهره متابولیکی (۱۷۹/۰ درصد) در عمق تحتانی (۳۰-۱۰ سانتی متری) با کاربری زراعی مشاهده شد و کمترین مقدار آن (۰۸۷/۰ درصد) در عمق سطحی (۱۰-۰ سانتی متری) خاک با کاربری جنگل به دست آمد. به طور کلی براساس نتایج، با تغییر کاربری از جنگل به اراضی زراعی در اقلیم های خشک، کربن آلی، زیست توده و فعالیت میکروبی خاک کاهش می یابد. بنابراین، مدیریت صحیح کاربری اراضی که مهم ترین آن جلوگیری از تغییر کاربری در مناطق نیمه خشک و نیمه مرطوب است می تواند تاثیر مهمی در بهبود کیفیت و سلامت خاک داشته باشد.