اندیشه مهدویت و منجی گرایی در زیدیه؛

زیدیه یکی از فرقه های منشعب از شیعه است که پس از قیام زید بن علی شهید ۱۲۲) ق) به وجود آمد. اندیشه مهدویت در این فرقه مانند سایر فرق اسلامی پذیرفته شده و حتی درباره بعضی از بزرگان زیدیه ادعای مهدویت صورت گرفته است. ۱ زید بن علی شهید که در زمان هشام بن عبد الملک اموی قیام کرد و در کوفه به شهادت رسید. ۲ محمد بن عبد االله معروف به نفس زکیه (م ۱۴۵ ق) که در زمان منصور دوانیقی در مدینه قیام کرد و کشته شد. ۳ محمد بن قاسم بن علی بن عمر بن زین العابدین (م ۲۱۹ ق)، وی در ایام معتصم در منطقه طالقان علیه بنی عباس خروج کرد. ۴ یحیی بن عمر بن یحیی بن حسین بن زید (م ۲۵۰ ق) که در سال ۲۴۹ در کوفه قیام کرد و در نبردی که با سپاه مستعین عباسی داشت در محلی به نام شاهی (بین کوفه و بغداد) رخ داد به قتل رسید. ۵ حسین بن قاسم عیانی (م ۴۰۴ق) از امامان زیدیه یمن است که در درگیری با رقیبان داخلی زیدیه کشته شد. عده ای از زیدیه مدعی مهدویت او بودند و انشعابی در دل زیدیه ایجاد کردند که بهعنوان فرقه حسینیه شناخته میشوند. در میان زیدیه تصورات متنوعی درباره آموزه مهدویت به چشم می خورد. الف) مهدویت شخصی معین؛ در تاریخ زیدیه این باور را میتوان تنها بر نفس زکیه منطبق دانست. ب) مهدویت نوعی: در این تعریف مهدی شخص خاصی نیست بلکه مهدویت معادل انسان کامل در هر دوره ای است. در میان زیدیه ادعای مهدویت ابوعبداالله محمد بن قاسم بن حسن مشهور به ابن داعی ۳۶۰) ق) در این تعریف از مهدویت جای میگیرد. ج) مهدویت انتسابی، منجی پنداری: در این برداشت از مهدویت شخصی که قیام کرده و در صدد اصلاح امور جامعه است از سوی مردم به عنوان منجی شناخته شده و منتسب به مهدویت میشود در حالی که خود ادعای مهدویت را مطرح نکرده است. علاوه بر مهدویت زید، ادعای مهدویت حسین بن قاسم عیانی توسط حسینیه را نیز از این دست دانسته اند.