بررسی سرمایه گذاری تجار در حوزه قنات و چالش های آن در مشهد دوره قاجار و پهلوی

مشهد به دلیل موقعیت جغرافیایی و اقتصادی در دوره قاجار موردتوجه تجار شهرهای مختلف قرار گرفت؛ تجاری که در این شهر موثر بر سرمایه­گذاری­ها بودند. برخی از آنان با وجود تاجرپیشگی به زمین داری و قنات­داری گرایش پیدا ­کردند. بعضی نیز در حوزه قنات­های شهری به سرمایه­گذاری پرداختند. این پژوهش درصدد است نشان دهد علل و چالش­­های سرمایه­گذاری تجار در حوزه قنات­های مشهد چه بود و سرمایه گذاری تجار در حوزه قنات در چه زمانی، توسط کدام یک از تجار و در کدام قنات­ها­ صورت گرفت؟ یافته­های پژوهش نشان می دهد تجار به خاطر ارزش اقتصادی آب در مشهد از اواخر دوره قاجار در قنات­های شهری سرمایه­گذاری کردند. حاج عبدالرحیم صراف، مشهدی ­عبدالله تاجرباشی، علی درودی، حاجی آقا نبویان و حاجی محمود هراتی مهم ترین سرمایه­گذاران حوزه قنات­های شهری بودند که در قنات گل خطمی، آب میرزا، مسجد گوهرشاد، سلسبیل، آب منبع و درویش بیگ به سرمایه­گذاری پرداختند. خشکسالی­های مشهد پس از ۱۳۲۵ش، جایگزینی چاه عمیق و لزوم استفاده از آب سالم باعث رکود قنات­داری و کاهش سرمایه­گذاری در این زمینه شد و بیشتر مالکان خصوصی سهامشان را به آستان قدس رضوی فروختند. این پژوهش با تکیه بر اسناد آستان قدس رضوی و مطبوعات خراسان به شکل توصیفی-تحلیلی انجام شده ­است.