جبرگرایی یا جبرنمایی بیهقی در تاریخ بیهقی
محل انتشار: فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، دوره: 19، شماره: 35
سال انتشار: 1402
نوع سند: مقاله ژورنالی
زبان: فارسی
مشاهده: 64
فایل این مقاله در 10 صفحه با فرمت PDF قابل دریافت می باشد
- صدور گواهی نمایه سازی
- من نویسنده این مقاله هستم
استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:
شناسه ملی سند علمی:
JR_PERSI-19-35_002
تاریخ نمایه سازی: 26 دی 1402
چکیده مقاله:
این مقاله به بررسی محدودیتهایی پرداخته که بیهقی در نگارش تاریخ خود با آن مواجه بوده است و با یافتن شواهدی از کتاب، بر آن است که نشان دهد آیا بیهقی برای آزادی و اختیار انسان اعتباری قائل است و یا اینکه همه چیز را جبر محض میداند؟ ظواهر امر تاریخ بیهقی حکایت از جبرگرایی بیهقی دارد اما دقیقتر که می شویم قراینی ما را به سمت جبرنمایی و امر بین الامرین سوق میدهد. گرچه در مواردی بیهقی به عنوان مسلمان و موحد آنجا که از قضا و قدر میگوید باور قلبی اوست اما در بسیاری موارد شرایط او را وادار کرده که چنین بنویسد و همه امور را به قضا نسبت دهد. از این رو در پی تبیین زمینههای اجتماعی، سیاسی و دینی این مسئله برآمدهایم. به نظر میرسد بیهقی برای خرد، اراده و اختیار آدمی ارزش قائل است و اگر بسیاری از حوادث و خطاکاریهای حکومت را به قضا و قدر نسبت میدهد، در بسیاری موارد به دلیل محدودیتهایی است که شرایط برایش ایجاد کرده و او برای اینکه در معرض اتهامات قرار نگیرد جبرا به جبر گویی روی آورده است. فرض ما بر این است که بیهقی به عنوان مسلمانی موحد به قضا و قدر باور دارد و همین توحید او باعث شده برای اختیار آدمی نیز اعتبار قائل باشد و از این روست که دربار و درباریان و شاه را به سبب خطاهایشان مینکوهد.
کلیدواژه ها:
نویسندگان
مریم افرافر
دکترای زبان و ادبیات فارسی ،دانشگاه بیرجند
محمد فولادی
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه قم