تحلیل روابط بینامتنیت در نقوش نمادین قالی پازیریک

متن حاضر سعی دارد نقوش نمادین قالی پازیریک را در آثار کهن ­تر ایران نشان دهد و شواهد جدیدی از پیشینه تاریخی این نقوش ارائه کند. پرسش های اصلی تحقیق این است که پیش­ متن­ های تاریخی شکل­ گیری نقوش پازیریک در هنر ایران کدامند و این نقوش چه معنایی دارند؟ روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی است و شیوه گردآوری مطالب، کتابخانه ای و از طریق فیش ­برداری و تصویرخوانی است. براساس شواهد موجود، از منظر نمادین بودن، کلیه نقوش به­ کار رفته در قالی پازیریک با مفهوم حیات، زایش و باروری مرتبط است. مربع که بنیان و اساس طراحی قالی است، نماد زمین و زندگی است. گل هشت ­پر در هنر لرستان در صحنه ­های زایش حضور دارد و بنابر­این می تواند مرتبط با مفهوم حیات باشد. گریفین، گوزن و اسب که در قالی پازیریک دیده می شوند، از جمله نمادهایی هستند که نمونه ­های تصویری همانندشان در هنر کهن ایران مشاهده شده است. این حیوانات اغلب ترکیبی سه ­تایی تشکیل می ­دهند و محافظ عنصری گیاهی/درخت که نماد زندگی است، هستند. پنج قاعده راست ­نمایی کریستوا در قالی پازیریک قابل بررسی است: ۱- واقعیت ­های اجتماعی یا جهان واقعی (ارجاع به طبیعت، نشانه دیداری) ۲- فرهنگ همگانی (شکل ­گردانی و ارجاع نمادین نشانه دیداری در فرهنگ ایرانی) ۳- قاعده­ های نهایی ژانرهای هنری (ترکیب ویژه نشانه­ های دیداری به شکل محافظان اسطوره ­ای) ۴- یاری گرفتن و تکیه متن به متون همسان (الهام از گریفین­ های ایلامی و سایر نقوش) ۵- ترکیب پیچیده ­ای در درون متن، به طوری که هر متن، متنی دیگر را هم چون پایه و آغازگاهش می ­یابد (پنهان شدن ساختار باغ ایرانی در طراحی پازیریک). پیش ­متن نقوش پازیریک را علاوه بر آثار دوره هخامنشی، می ­توان در هنرهای کهن ایران، در آثار شوش و لرستان و در نمونه­ های باستانی متعلق به تپه باباجانی و مارلیک نیز یافت.