نقش عوامل موثر بر شکل گیری و گسترش مناطق حاشیه نشین (مطالعه موردی: سکونتگاههای غیررسمی شهر رشت)

فراگیری پدیده­ی اسکان غیررسمی در پی نابرخورداری قشر ضعیف جامعه شهری از مزایای قانونی کالبد شهر بوجود می­آید. از این رو، با توجه به متنوع بودن دلایل حاشیه­نشینی در شهرهای مختلف، شناخت عوامل موثر در پیدایش و توسعه این مناطق بیش از پیش لازم و ضروری به نظر می­رسد. ازدیاد جمعیت در رشت به عنوان یکی از کلانشهرهای مهاجرپذیر، موجبات گسترش افقی شهر به صورت ناموزون را فراهم نموده است. لذا شناخت عوامل موثر در شکل­گیری این مناطق و گسترش آن جهت تامین حقوق شهروندی و بهبود کیفیت زندگی ساکنان این مناطق، اهمیت می­یابد. معیارهای مورد سنجش در ارتباط با این موضوع شامل مولفه­های اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، کالبدی و قانونی، مدیریت شهری و زیست­محیطی است. در این راستا، این پژوهش با رویکردی توصیفی تحلیلی و شیوه­های مرور متون، منابع و اسناد تصویری در بستر مطالعات کتابخانه­ای و روش تحقیقی موردی، سعی در بازشناسی عوامل موثر در شکل­گیری و گسترش چهار سکونتگاه­های غیررسمی شهر رشت شامل مناطق پاسکیاب، نخودچر، جماران و عینک را دارد. از این رو، در بخش کمی پس از استفاده از ابزار پرسشنامه، به منظور اولویت­بندی یافته­های حاصل از آن، از روش عاملی اکتشافی استفاده شده است. این روش به بررسی همبستگی درونی مابین گویه­های متعدد پژوهش می­پردازد و در نهایت آن­ها را در قالب عامل­های کلی محدودتری دسته­بندی می­نماید. همچنین، حجم نمونه از طریق فرمول کوکران ۳۸۴ عدد محاسبه گردید. در بخش کیفی پژوهش نیز، از ابزار مشاهده غیرمشارکتی، تصاویر و نقشه­ها استفاده شده است. بر اساس یافته­های پژوهش زیرمعیارهای قومیت، میزان ارتباط ساکنین این مناطق با خویشاوندان و همسایگان خویش و فقدان عدالت اجتماعی در ارتباط با معیار اجتماعی- فرهنگی به عنوان موثرترین معیار در شکل­گیری و گسترش این مناطق به شمار می­روند. پس از آن زیرمعیارهای قیمت ارزان زمین (مسکن) و میزان اجاره بهای پایین در ارتباط با معیار اقتصادی بیشترین سهم را در شکل­گیری این مناطق برعهده دارند. در نهایت اجرای پروژه­های بهسازی جهت تامین فضاهای عمومی و قانونمند شدن ساخت و سازها در ارتباط با معیار مدیریت شهری که ناشی از سوء مدیریت یکپارچه در شهرستان رشت به شمار می­رود، کمترین تاثیرگزاری را در شکل­گیری و گسترش مناطق حاشیه­نشین داراست. بر این اساس، معیارهای اجتماعی-فرهنگی با یک سوم واریانس کل به عنوان شاخصه اصلی در پیدایش و گسترش اسکان غیررسمی در مناطق ذکر شده در شهر رشت مطرح می­شود.