بررسی تفکیک قوا در نظام جمهوری اسلامی ایران

تفکیک قوا از جمله مفاهیم پذیرفته شده و پیاده سازی شده در سازماندهی کلان نظام حکومتی جمهوری اسلامی ایران است. سوال این است که نقش و جایگاه ولایت فقیه و ارتباط آن با تفکیک قوا در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران چگونه است و مناسبات میان آنها به چه شکلی تعریف می گردد؟ تفکیک قوا در جمهوری اسلامی ایران، تکنیکی است که قوای سه گانه و دیگر نهادها باید در چارچوب آن و با ویژگی های خاص خود اعمال قدرت نمایند؛ لکن ولایت فقیه یک تکنیک نیست، بلکه تنها شیوه مشروع حکومت از نظر شیعه در عصر غیبت است. بنابراین از نظر جایگاه، اصل ولایت فقیه بر اصل تفکیک قوا تقدم دارد. از این رو، قدرت و قلمرو اقتدار ولی فقیه بسیار گسترده بوده و تفکیک قوا نیز تنها ابزاری در خدمت او برای اداره بهتر حکومت است. در واقع، اگر چه تفکیک قوا در جمهوری اسلامی ایران با مفهوم متداول و رایج تفکیک قوا در سایر دمکراسیهای معاصر، متفاوت است لکن در عین حال واضعان قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تلاش کرده اند تا با درک مفهوم نظارت، در اصول مختلف قانون اساسی، مساله توازن و تعادل را مدنظر قرار داده و مکانیسم های مختلفی را برای کنترل و نظارت قوا بر یکدیگر در نظر بگیرند. البته با عنایت به اختیارات مقام رهبری در اصل ۱۱۰ قانون اساسی، عملا الگوی تعادل و توازن قوا در جمهوری اسلامی ایران نیز تحت تاثیر تفاوت محتوایی نظام سیاسی ایران از سایر دمکراسی های معاصر قرار گرفته و این مکانیسم نیز به شیوه ای خاص به اجرای گذاشته شده است. در نوشتار حاضر به روش توصیفی تحلیلی به بررسی تفکیک قوا در نظام جمهوری اسلامی ایران پرداخته شده است.