بررسی میزان تاثیرپذیری ابوالعز جزری (د. ۶۰۲ق/۱۲۰۵م) از ایده های بنی موسی بن شاکر (قرن ۳ق/۹م) در طراحی فواره های خودکار

مبحث فواره های خودکار یا فواره هایی که بدون دخالت عامل خارجی در فواصل زمانی مشخص تغییرشکل می دهند، یکی از موضوعاتی است که در کتاب های حیل دوره اسلامی (معادل تقریبی مهندسی مکانیک) آمده است. اولین نمونه ها از این نوع فواره را بنی موسی بن شاکر (قرن ۳ق/۹م) در کتاب الحیل خود آورده اند. ظاهرا این طرح ها مستقل از میراث یونانی و حاصل نبوغ و تفکر بنی موسی بن شاکر بوده است. پس از بنی موسی، ابوالعز جزری (د. ۶۰۲ق/۱۲۰۵م) در بخش فواره های خودکار کتاب خود، الجامع بین العلم و العمل النافع فی صناعه الحیل، ضمن ایراد گرفتن از طرح های فواره بنی موسی، نمونه های جدیدی از این نوع فواره ارائه کرده است. به رغم تفاوت ظاهری طرح های جزری با فواره های توسط بنی موسی و تاکید جزری بر الگو نگرفتن از روش های آنان در طراحی فواره ها، به نظر می رسد که وی تا حد زیادی تحت تاثیر ایده های آنان بوده است. در مقاله حاضر ضمن شرح مختصری از فواره های خودکار در دو کتاب مذکور، میزان این تاثیرپذیری بررسی می شود.